ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕΣΩ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ: ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗ Ή ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ; | INMEDHEALTH

Επικοινωνία μέσω Διαδικτύου: διευκόλυνση ή περιορισμός;

Είσαι στο λάπτοπ και απαντάς σε ένα mail. Ταυτόχρονα με το κινητό σου στέλνεις μηνύματα σε ένα group chat που έχετε με την παρέα σου. Στη συνέχεια μπορεί να κάνεις κάποια βιντεοκλήση με έναν φίλο που μένει στο εξωτερικό ή να γράψεις ένα post στο Facebook για ένα περιστατικό που σε εκνεύρισε στο λεωφορείο. Η διαδικτυακή επικοινωνία αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Είναι ο ευκολότερος τρόπο να έρθουμε σε επαφή με τους αγαπημένους μας, να μοιραστούμε τις σκέψεις μας και να ενημερωθούμε για το τι συμβαίνει στις καθημερινότητες των υπολοίπων. Ωστόσο, μελετητές έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους γι’ αυτή τη νέα πραγματικότητα. Γιατί όλο και περισσότερος κόσμος επιλέγει ένα μέσο σαν το διαδίκτυο για να επικοινωνήσει; Είναι δυνατόν η ανταλλαγή μηνυμάτων στο Messenger ή μια κλήση στο Skype να μπορούν να αντικαταστήσουν μια πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία;

Για να απαντήσουμε στα ερωτήματα αυτά θα πρέπει αρχικά να εξετάσουμε τα χαρακτηριστικά εκείνα της διαδικτυακής επικοινωνίας που τη διαφοροποιούν από άλλες μορφές. Σε αντίθεση με μια προφορική συζήτηση που πιάνουμε στον δρόμο, στο διαδίκτυο το μεγαλύτερο μέρος του υλικού εκφράζεται με γραπτούς χαρακτήρες. Γράφουμε σχόλια σε αναρτήσεις φίλων και στέλνουμε γραπτά μηνύματα. Παρ’ όλα αυτά, λόγω της φύσης του μέσου, πολλές φορές υιοθετούμε στοιχεία που παραπέμπουν περισσότερο σε προφορικό λόγο παρά σε γραπτό. Τέτοια στοιχεία αποτελούν για παράδειγμα τα emoticon, με τα οποία προσπαθούμε να δώσουμε στους γραπτούς χαρακτήρες χρώμα ή συναίσθημα. Ταυτόχρονα, σε μέσα όπως οι ιστοσελίδες ή τα blogs έχουμε την δυνατότητα να ενσωματώσουμε στο γραπτό κείμενο στοιχεία όπως βίντεο, εικόνες ή αρχεία ήχου. Με αυτόν τον τρόπο ξεφεύγουμε από τον παραδοσιακό γραπτό λόγο, τον κάνουμε ένα πλουσιότερο ερέθισμα. Τέλος, όταν επικοινωνούμε στο διαδίκτυο, μας δίνεται η δυνατότητα να απευθυνθούμε τόσο σε μια ομάδα ατόμων, με μια ανάρτηση στο προφίλ μας στο Facebook, όσο και σε άτομα με τη μορφή ανταλλαγής προσωπικών μηνυμάτων στο Viber. Έτσι βλέπουμε πως η διαδικτυακή επικοινωνία συγκεντρώνει χαρακτηριστικά τόσο του παραδοσιακού έντυπου λόγου όσο και του προφορικού, ενώ παράλληλα γεννά και κάποια δικά της, μοναδικά χαρακτηριστικά. Μπορεί όμως αυτή η εμπλουτισμένη μορφή επικοινωνίας να αποτελέσει υποκατάστατο της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας;

Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας που η διαδικτυακή δεν μπορεί, τουλάχιστον στο σύνολό τους, να αναπαράγει. Όταν μιλάμε με έναν φίλο μας, οι λέξεις που ειπώνονται συνοδεύονται από στοιχεία όπως ο τόνος της φωνής, οι εκφράσεις του προσώπου, οι χειρονομίες κ.λ.π. Με αυτόν τον τρόπο η πρόταση ‘’δεν σε πιστεύω’’ μπορεί να αποκτήσει διαφορετικά νοήματα ανάλογα με τον τρόπο που την εξέφρασε ο συνομιλητής μας. Μια διαφορά στον τόνο της φωνής στη συγκεκριμένη φράση μπορεί να δώσει χαρακτήρα έκπληξης, αλλά και εκνευρισμού. Όταν όμως αποτυπώνει κανείς αυτή τη φράση με τη μορφή μηνύματος στο Facebook, δεν υπάρχει τόνος φωνής, δεν υπάρχουν εκφράσεις προσώπου. Για να δώσουμε το νόημα που επιθυμούμε θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ορισμένες τακτικές, αυτό που ονομάζουμε παραγλώσσα.

Στην καθημερινότητά μας συχνά δεν έχουμε συναίσθηση όταν προβαίνουμε σε παραγλωσσικές κινήσεις όπως μια γκριμάτσα αποστροφής ή μια ‘’άβολη’’ ματιά. Όμως, στον γραπτό λόγο πρέπει συνειδητά να βρούμε τρόπο να αποδώσουμε τέτοια στοιχεία. Ένας συγγραφέας σε ένα διήγημα για παράδειγμα μπορεί να αλλάξει το νόημα μιας πρότασής του με τη χρήση σημείων στίξης, όπως το θαυμαστικό. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και όταν συντάσσουμε ένα μήνυμα στο διαδίκτυο. Θέλω να προσθέσω ειρωνεία σε μια φράση; Βάζω στο τέλος της αποσιωπητικά. Άλλη μέθοδος που χρησιμοποιούν πολλοί χρήστες για να αποφύγουν επαναλήψεις ή για να εξοικονομήσουν χρόνο κατά τη σύνθεση ενός μηνύματος είναι η  χρήση αρκτικόλεξων ή συντομογραφιών.  Έτσι, αντί να χρειαστεί να γράψουμε ‘’έρχομαι σε λίγο’’, γράφουμε ‘’brb’’ (be right back). Αντίστοιχα με ένα ‘’lol’’ (laugh out loud) ως απάντηση σε ένα μήνυμα μπορούμε να δείξουμε στον συνομιλητή μας ότι μας διασκέδασε αυτό που έγραψε.

Μια ακόμα τακτική για να δώσουμε συναίσθημα σε ένα σύνολο λέξεων είναι η χρήση των emoticons. Η χρήση του ‘’smiley face’’ στο τέλος της φράσης ‘’σε πιστεύω’’ μπορεί να σημαίνει καλή διάθεση, ή και ειρωνεία. Η χρήση του ‘’winky face’’ στο τέλος της φράσης ‘’θα τα πούμε μετά’’ συνήθως δηλώνει την ύπαρξη υπονοούμενου. Με όλες αυτές τις στρατηγικές οι διαδικτυακοί χρήστες προσπαθούν να προσπεράσουν τις αδυναμίες ενός μέσου που βασίζεται στον γραπτό λόγο και να δημιουργήσουν μια μορφή επικοινωνίας όσο πιο κοντά γίνεται στην πρόσωπο με πρόσωπο. Παρά τη χρηστικότητά τους όμως, η τόσο συχνή χρήση των αρκτικόλεξων, των συντομογραφιών και των emoticons έχει προκαλέσει ανησυχίες για το κατά πόσο αυτή δυσχεραίνει τις ικανότητες των χρηστών να χρησιμοποιούν σωστά τη γλώσσα και τους κανόνες γραμματικής, ειδικά των παιδιών και τον εφήβων. Ένας επιπλέον παράγοντας που θα πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψιν είναι το γεγονός πως ο συνομιλητής μας μπορεί μερικές φορές να μην ερμηνεύσει τα παραγλωσσικά στοιχεία που ενσωματώνουμε στο κείμενο μας με τον τρόπο που εμείς θεωρούμε δεδομένο. Μπορεί εσύ να έχεις αποστείλει ένα μήνυμα που να το θεωρείς ειρωνικό, όμως ο συνομιλητής σου, για διάφορους λόγους, μπορεί να μην το εισπράξει έτσι και να θεωρεί πως μιλάς κυριολεκτικά. Αποτέλεσμα αυτού μπορεί να είναι μια παρεξήγηση ή ένας τσακωμός.

Απ’ ό,τι βλέπουμε, τα προβλήματα δημιουργούνται όταν θεωρούμε πως έχουμε τη δύναμη μέσω της τεχνολογίας να αναπαράγουμε το σύνολο των αισθήσεων που αξιοποιούμε κατά την πραγματική επικοινωνία. Όμως κάτι τέτοιο ακόμα δεν έχει γίνει εφικτό. Δυστυχώς η χρήση της βιντεοκάμερας δεν μπορεί να προσφέρει την ίδια οπτική αντίληψη με την την όρασή μας. Ένα emoticon μπορεί να μην έχει τόσο ξεκάθαρο νόημα όσο η αλλαγή στον τόνο της φωνής κατά την ομιλία. Αυτό που δημιουργούμε κατά την διαδικτυακή επικοινωνία είναι μια απλουστευμένη και κατακερματισμένη εκδοχή της ζωντανής συνομιλίας. Και αυτό συχνά προκαλεί προβλήματα. Ένα μήνυμα που έλαβε κάποιος στο Facebook μπορεί εύκολα να αποθηκευτεί, να αποσταλθεί ξανά σε διαφορετικό χρόνο, να το δουν τρίτοι που δεν ήταν παρών κατά την αρχική συνομιλία. Κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό στην πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία. Μπορεί εσύ να γράψεις ένα σχόλιο στην ανάρτηση ενός φίλου σου μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Όμως αυτό το σχόλιο μπορούν να το δουν κι άλλοι, ίσως και χρόνια μετά, που μπορεί να μην γνωρίζουν το ‘’inside joke’’ μεταξύ εσένα και του φίλου σου, ή το πλαίσιο στο οποίο γράφτηκε αυτό το σχόλιο, και να το ερμηνεύσουν διαφορετικά.

Οπότε αυτό σημαίνει πως η διαδικτυακή επικοινωνία είναι απλά μια υποδεέστερη εκδοχή της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας, σωστά; Θεωρίες όπως αυτή της Υπερπροσωπικής Επικοινωνίας του Walther έχουν διαφορετική άποψη. Ο Walther υποστηρίζει πως οι διαδικτυακές σχέσεις φαίνονται συχνά να είναι πιο δυνατές  σε σχέση με τις φυσικές, και πως τα άτομα νιώθουν μεγαλύτερη οικειότητα και εγγύτητα όταν επικοινωνούν διαδικτυακά απ’ όταν επικοινωνούν στον φυσικό κόσμο. Και αυτό οφείλεται στη δυνατότητα που μας δίνει το διαδίκτυο να παρουσιάζουμε τον εαυτό μας όπως εμείς θέλουμε και να ελέγχουμε την πληροφορία που δίνουμε. Έτσι ο αποστολέας μπορεί να επιλέξει ποιες πτυχές του εαυτού του θέλει να παρουσιάσει και πολλές φορές να τις ωραιοποιήσει για να δημιουργήσει θετικές εντυπώσεις στον παραλήπτη.

Ταυτόχρονα η δυνατότητα για ασύγχρονη επικοινωνία, το γεγονός δηλαδή πως δεν απαιτείται να απαντάμε άμεσα σε μηνύματα για να είναι δυνατή η επικοινωνία, μας δίνει τον χρόνο να σκεφτούμε καλύτερα μια απάντησή μας ώστε αυτή να έχει το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα. Πόσες φορές σου έχει συμβεί να έχεις έναν προφορικό τσακωμό με κάποιον, αλλά τα καλύτερα επιχειρήματα να σου έρχονται ώρες μετά, όταν ο τσακωμός έχει τελειώσει; Μήπως σε ένα chatroom θα είχες τον χρόνο να διατυπώσεις καλύτερα τις σκέψεις σου; Ένα ακόμα πλεονέκτημα της γραπτής διαδικτυακής επικοινωνίας, σύμφωνα με τον Walther, είναι η δυνατότητα να περιορίσουμε ανεπιθύμητες συμπεριφορές όπως μια ‘’άβολη’’ ματιά ή τη διακοπή του συνομιλητή μας, πράγμα το οποίο οδηγεί εν τέλη σε βελτίωση της επικοινωνίας και της προσωπικής έκφρασης και την ανάπτυξη οικειότητας μεταξύ των ατόμων. Τέλος, όταν συνομιλούμε σε μια διαδικτυακή πλατφόρμα μπορούμε παράλληλα να εκτελούμε κι άλλες δραστηριότητες, χωρίς αυτές να υποβαθμίζουν την ποιότητα της επικοινωνίας, όπως ενδεχομένως να γινόταν στον φυσικό κόσμο, όπου ο συνομιλητής περιμένει άμεσα την απάντησή μας.

Όπως μπορούμε να καταλάβουμε από τα παραπάνω, η εικόνα σχετικά με την επικοινωνία μέσω διαδικτύου δεν είναι ξεκάθαρη. Και αυτό επειδή έχει τα δικά της ξεχωριστά χαρακτηριστικά και κανόνες. Σε ένα μέσο που κυριαρχεί ο γραπτός λόγος, οι ίδιοι οι χρήστες έχουν αναπτύξει μόνοι τους στρατηγικές για να ενισχύσουν την εμπειρία ώστε να αναπαράγουν όσο καλύτερα γίνεται τις συνθήκες της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας. Βέβαια αυτές οι στρατηγικές δεν είναι πάντα επιτυχημένες, πράγμα που συχνά προκαλεί προβλήματα. Όταν δεν καταφέρνουμε να αναπαράγουμε σωστά συνθήκες όπως ο τόνος της φωνής ή το συναίσθημα σε ένα γραπτό μέσο, η συνομιλία δυσχεραίνεται. Είναι ανάγκη να γνωρίζουμε αυτούς τους περιορισμούς, και να λαμβάνουμε υπόψιν παράγοντες όπως το πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε μια συνομιλία στο διαδίκτυο, το θέμα της αλλά και ο στόχος της όταν προσπαθούμε να την αξιολογήσουμε. Δεν είναι ακόμα σίγουρο αν η επικοινωνία μέσω διαδικτύου είναι λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσματική από την πρόσωπο με πρόσωπο. Η κάθε μορφή επικοινωνίας έχει τα δικά της πλεονεκτήματα, περιορισμούς και αδυναμίες. Ο δικός μας ρόλος είναι τα τις αξιολογούμε και να τις χρησιμοποιούμε την κάθε μια όταν κρίνουμε πως είναι περισσότερο κατάλληλη.

Πηγή: Connoly, I. (2016). An Introduction to Cyberpsychology. Routledge; 1^st edition

Κείμενο: Δεληβοριάς Πάρης, Ψυχολόγος

#inmedhealth

►Βρείτε μας στο Facebook: shorturl.at/aknuQ

►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.blogspot.gr@gmail.com

Βρείτε μας στο Youtube!

*Οι απόψεις των εθελοντών αρθρογράφων είναι απολύτως προσωπικές και δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του ιδιοκτήτη.