Κρίσιμες παράμετροι στην Ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Μέρος 2ο: Η αυτό-αποκάλυψη του θεραπευτή.
Στο παρόν άρθρο συνεχίζουμε τη συζήτηση μας αναφορικά με την ψυχοθεραπευτική διαδικασία και τις κρίσιμες παραμέτρους της. Αυτή τη φορά θα μιλήσουμε για την σημασία της αυτό-αποκάλυψης του θεραπευτή απέναντι στον πελάτη και τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει στην πορεία και το αποτέλεσμα της ψυχοθεραπείας.
Στο πιο βασικό επίπεδο, η αυτο-αποκάλυψη του/της θεραπευτή/τριας μπορεί να οριστεί ως η αποκάλυψη προσωπικών και όχι επαγγελματικών πληροφοριών στον πελάτη. Είναι, δηλαδή, εκείνος ακριβώς ο τύπος αποκάλυψης που υπερβαίνει τα όρια της αυστηρής τυπικότητας (π.χ αποκάλυψη του ονόματος, των διαπιστευτηρίων, της διεύθυνσης γραφείου, των αμοιβών, των πολιτικών του γραφείου κ.α). Οι κατάλληλες και κλινικά καθοδηγούμενες αυτο-αποκαλύψεις που πραγματοποιούνται προς όφελος των πελατών, καθώς και η αναπόφευκτη (μη επιζήμια) αυτο-αποκάλυψη που λαμβάνει χώρα στα πλαίσια της επαγγελματικής συνθήκης, χαρακτηρίζονται ως θεμιτές πρακτικές (Zur, 2009). Αντιθέτως, αυτο-αποκαλύψεις, όπως αυτές που γίνονται προς όφελος του θεραπευτή, επιβαρύνουν τον πελάτη με περιττές πληροφορίες ή δημιουργούν μια αντιστροφή ρόλου, θεωρούνται ακατάλληλες και λαμβάνονται υπόψη ως παραβίαση των ορίων (Gutheil & Gabbard, 1998; Zur, 2004a).
Τύποι αυτο-αποκάλυψης:
1) H σκόπιμη αυτο-αποκάλυψη:
Ως σκόπιμη αυτο-αποκάλυψη ορίζουμε την εκούσια, λεκτική (ή μ λεκτική) αποκάλυψη προσωπικών πληροφοριών από τους/τις θεραπευτές/τριες. Απαντάται σε λεκτικές και άλλες σκόπιμες ενέργειες, όπως για παράδειγμα η τοποθέτηση μιας οικογενειακής φωτογραφίας στο γραφείο, ή μια ενσυναισθητική χειρονομία.
2) Αναπόφευκτη αυτο-αποκάλυψη:
Η αναπόφευκτη αυτο-αποκάλυψη μπορεί να περιλαμβάνει ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα πιθανοτήτων πληροφόρησης, όπως το φύλο και την ηλικία του/της θεραπευτή/τριας, την οικογενειακή και οικονομική του/της κατάσταση, τον τόπο άσκησης τους επαγγέλματός του/της, τον τόνο της φωνής, μια πιθανή εγκυμοσύνη, τα εμφανισιακά του/της χαρακτηριστικά και ενδεχόμενες μορφές αναπηρίας. (Barnett, 1998; Tillman, 1998).
3) Τυχαία αυτο-αποκάλυψη:
Η τυχαία αυτο-αποκάλυψη μπορεί να λάβει χώρα σε περιπτώσεις μη προγραμματισμένων συναντήσεων εκτός γραφείου. Διάφορα αυθόρμητα και τυχαία συμβάντα μπορεί να αποκαλύψουν προσωπικές πληροφορίες του θεραπευτή στον πελάτη (Knox, Hess, Petersen, & Hill, 1997).
4) Ενέργειες υποκινημένες εκ μέρους του πελάτη:
Πιθανή πηγή πληροφόρησης των πελατών για τους θεραπευτές τους μπορεί να αποτελέσει το διαδίκτυο. Οι πελάτες μπορούν εύκολα να αναζητήσουν στο διαδίκτυο στοιχεία για τους θεραπευτές τους. Ενδεικτικά αναφέρουμε πληροφορίες όπως το οικογενειακό ιστορικό, ποινικά αρχεία, εθελοντική δραστηριότητα, συμμετοχή σε κοινότητες, θρησκευτικά πιστεύω, ακόμη και πολιτικές πεποιθήσεις. Οι θεραπευτές δεν έχουν πάντα τον έλεγχο του τι δημοσιεύεται στο διαδίκτυο σχετικά με αυτούς, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να μην είναι ενήμεροι για το τι μπορεί να γνωρίζουν οι πελάτες γι 'αυτούς. Επομένως, η σκόπιμη παρακολούθηση ενός θεραπευτή εκ μέρους του πελάτη μπορεί να αποκαλύψει σημαντικό αριθμό ιδιωτικών και προσωπικών πληροφοριών του πρώτου.
Επιπλέον, στη διεθνή βιβλιογραφία συναντούμε δύο ακόμα τύπους αυτο-αποκάλυψης που αφορούν καθαρά στην ψυχοθεραπευτική συνθήκη: Την εντός-συνεδρίας αυτο-αποκάλυψη και την εκτός-συνεδρίας αυτο-αποκάλυψη (Leanne, 2016). Ο πρώτος τύπος σχετίζεται με την αποκάλυψη ενός συναισθήματος του θεραπευτή για τον πελάτη και έχει κλινική σημαντικότητα για τη θεραπευτική διαδικασία. Για παράδειγμα: "Αισθάνομαι ότι δεν θέλεις πραγματικά να είσαι εδώ σήμερα, γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό;". Ο δεύτερος τύπος αναφέρεται σε αποκάλυψη πληροφοριών και γεγονότων από πλευράς του θεραπευτή, που διαμείβονται εκτός συνεδρίας και ψυχοθεραπευτικού πλαισίου. Αντίστοιχα, ένα παράδειγμα στην περίπτωση αυτή θα ήταν η αναφορά σε γεγονότα από τη ζωή του θεραπευτή.
Θεωρητική εκπαίδευση των θεραπευτών, Πολιτισμικά ετερογενείς πληθυσμοί και Αυτο-αποκάλυψη.
Για να περιπλέξουμε λίγο ακόμη τα πράγματα, η χρήση , αλλά και η χρησιμότητα της αυτό-αποκάλυψης του θεραπευτή σχετίζεται και με άλλους δύο πολύ σημαντικούς παράγοντες: Τον θεωρητικό του προσανατολισμό και το πολιτισμικό υπόβαθρο του ίδιου και των πελατών του. Ας δούμε με λίγα λόγια κάθε έναν από τους παράγοντες αυτούς.
Αν θέλαμε να αναπαραστήσουμε σε ένα συνεχές τις προσεγγίσεις που δεν υιοθετούν την αυτο-αποκάλυψη, στο ένα άκρο, και αυτές που την υιοθετούν, στο άλλο, η πορεία που θα ακολουθούσαμε θα ήταν η εξής: Οι κλασσικοί ψυχαναλυτές, πιστοί στα διδάγματα του Freud χρησιμοποιούν τους εαυτούς τους ως καθρέφτες βασιζόμενοι στο σκεπτικό ότι η ουδετερότητα, η αποχή και η ανωνυμία, σύμφωνα με την παραδοσιακή αναλυτική θεωρία, είναι τα θεμέλια για την προώθηση της μεταβίβασης, μιας διεργασίας καθοριστικής για την έκβαση της θεραπείας. (Langs, 1982; Petersen, 2002). Ο πελάτης (αναλυόμενος) μπορεί να προβάλλει τα δικά του συναισθήματα και τις δικές του σκέψεις σε έναν ουδέτερο αναλυτή. Η αυτο-αποκάλυψη μέσα στην αναλυτική παράδοση θεωρείται ότι οδηγεί μόνο στην ικανοποίηση των επιθυμιών των ασθενών παρά στην ανάλυσή τους (Mallow, 1998). Φυσικά, μεταγενέστερες ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις χρησιμοποίησαν πολύ περισσότερο τις διαπροσωπικές δυναμικές και την αυτο-αποκάλυψη.
Στο άλλο άκρο του συνεχούς συναντούμε τις προσωποκεντρικές – ανθρωπιστικές καθώς και υπαρξιστικές προσεγγίσεις, οι οποίες θεωρούν ότι η αυτο-αποκάλυψη του θεραπευτή ενισχύει την δημιουργία της θεραπευτικής συμμαχίας, που με τη σειρά της στοιχειοθετεί έναν από τους πιο κρίσιμους προβλεπτικούς παράγοντες για το αποτέλεσμα της θεραπείας. Μάλιστα η άποψη αυτή χαίρει πλέον σχεδόν καθολικής αποδοχής. Άλλες προσεγγίσεις, που τονίζουν τη σημασία της αυτό-αποκάλυψης, εντός των πλαισίων που συμφωνούν με τη θεωρητική τους καταβολή, είναι η ομαδική ψυχοθεραπεία, οι γνωστικά-συμπεριφορικά προσανατολισμένες θεραπείες, οι οικογενειακές θεραπείες, η αφηγηματική θεραπεία και η θεραπεία που βασίζεται στην ιδέα της αυτο-βοήθειας.
Τέλος, μέσα στο νοητό μας συνεχές βρίσκουμε και την φεμινιστική θεραπεία, η οποία υπογραμμίζει έναν ακόμη ρόλο της αυτο-αποκάλυψης του θεραπευτή. Συγκεκριμένα, η φεμινιστική θεραπεία εκτιμά την ‘διαφάνεια’ που προκύπτει μέσα από την αυτο-αποκάλυψη, καθώς αυτή ενισχύει την ισότητα και την αλληλεγγύη μεταξύ θεραπευτή και πελάτη. Ταυτόχρονα, προωθεί την ενδυνάμωση των πελατών και επιτρέπει τη λήψη αποφάσεων που αφορούν την επιλογή γυναικών θεραπευτριών ως προτύπων. (Brown, 1994; Kessler & Waehler, 2005). Παρόλα τα παραπάνω, θεωρείται σκόπιμο να αναφερθεί ότι τα ευρήματα βιβλιογραφικών ανασκοπήσεων σχετικά με την συσχέτιση θεωρητικού προσανατολισμού και αυτο-αποκάλυψης δεν είναι ξεκάθαρα και σίγουρα όχι καταληκτικά.
Ο δεύτερος παράγοντας, στον οποίο έγινε μνεία προηγουμένως, εντοπίζεται στη σχέση πολιτισμικής ετερογένειας και αυτο-αποκάλυψης. Σε μια σημαντική βιβλιογραφική ανασκόπηση από τις Henretty & Levitt (2009), διαπιστώθηκε ότι τα ευρήματα στην πραγματικότητα είναι μεικτά. Πληθυσμοί από ορισμένα πολιτισμικά περιβάλλοντα προτιμούσαν την αυτο-αποκάλυψη, ενώ άλλοι όχι. Επιπλέον, δεν βρέθηκε ξεκάθαρη σχέση για το αν το φύλο (θεραπευτή, αλλά και πελάτη) διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην αυτο-αποκάλυψη. Ακόμη, μεγάλη σημασία για τη χρησιμότητα και τη θεραπευτική δύναμη της αυτο-αποκάλυψης έχουν και οι διάφορες πληθυσμιακές ομάδες εντός του ίδιου πολιτισμικού πλαισίου.
Ενδεικτικά, η αυτό-αποκάλυψη ενός θεραπευτή μπορεί να έχει εντελώς διαφορετικές επιδράσεις σε μια μειονότητα ανθρώπων εντός ενός πολιτισμικού πλαισίου, σε εφήβους, σε προγράμματα αυτοβοήθειας και σε άτομα της κοινότητας LGBTQ κ.α. Στην τελευταία περίπτωση, η αποκάλυψη του σεξουαλικού προσανατολισμού του θεραπευτή μπορεί να αποτελέσει στοιχείο κλειδί για την έκβαση της θεραπείας, ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να μην ισχύει κάτι τέτοιο. Αντίστοιχα, η αποκάλυψη ενός θεραπευτή σε έναν διαζευγμένο πελάτη, ότι και ο ίδιος ο θεραπευτής είναι διαζευγμένος, μπορεί να προωθήσει την ενσυναισθητική κατανόηση και την αποκάλυψη εκ μέρους του πελάτη. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση όμως, δε σημαίνει ότι κάθε διαζευγμένος πελάτης ότι χρειάζεται μια τέτοια αποκάλυψη ή ότι μπορεί να ωφεληθεί από αυτή.
Τελικά που καταλήγει η συζήτηση για την χρησιμότητα της αυτό-αποκάλυψης;
Θα μπορούσαμε, σε αδρές γραμμές, να συνοψίσουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της αυτο-αποκάλυψης ως εξής. Η αυτό-αποκάλυψη αφενός:
1)Χτίζει τη σχέση και την εμπιστοσύνη.
2)Παρέχει επικύρωση - μπορεί να βοηθήσει τον πελάτη να αισθανθεί οικεία.
3)Μπορεί να μειώσει τη διαφορά ισχύος μεταξύ θεραπευτή και πελάτη και να μειώσει τον φόβο (χρήσιμο όταν εργάζεται κανείς με παιδιά και εφήβους)
4)Βοηθά τον πελάτη να αισθάνεται ότι δεν είναι μόνος.
5)Παρέχει ένα πρότυπο για την κατάλληλη κοινωνική αλληλεπίδραση (σημαντική για πελάτες που μπορεί να βιώσουν κοινωνικό άγχος)
Αφετέρου:
1)Μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την επαγγελματική σχέση - ο πελάτης βλέπει τον θεραπευτή περισσότερο ως «φίλο»
2)Μπορεί να απομακρύνει την εστίαση από τον πελάτη
3)Μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση ρόλων
4)Ο πελάτης μπορεί να αισθανθεί επιβάρυνση και ναι “συγκρατήσει” τις πληροφορίες.
5)Ο πελάτης μπορεί να αισθανθεί υπερεμπλοκή του θεραπευτή.
6)Μπορεί ο θεραπευτής αθέλητα να "πιέσει" τον πελάτη να αποκαλύψει όταν δεν είναι έτοιμος, δημιουργώντας έτσι προσδοκίες. (Leanne, 2016).
Εν κατακλείδι, η σημασία της αυτό-αποκάλυψης στην ψυχοθεραπεία, έγκειται στο τι λέγεται (τύπος πληροφορίας, βαθμός οικειότητας κ.α), σε ποιον λέγεται, στο πότε, στο γιατί και το πώς.
Κείμενο: Σωζόπουλος Χρήστος, Ψυχολόγος
Βιβλιογραφία
Barnett, J. E. (1998). Should psychotherapists self-disclose? Clinical and ethical considerations. In L. VandeCreek, S. Knapp, & T. Jackson (Eds.), Innovations in clinical practice: A source book (Vol. 16, pp. 419–428). Sarasota, FL: Professional Resource Exchange.
Brown, L. S. (1994). Boundaries in feminist therapy: A conceptual formulation. In N. K. Gartrell (Ed.), Bringing ethics alive: Feminist ethics in psychotherapy practice (pp. 29–38). New York: Haworth Press.
Gutheil, T. G., & Gabbard, G. O. (1998). Misuses and misunderstandings of boundary theory in clinical and regulatory settings. American Journal of Psychiatry, 155, 409–414.
Henretty, J., & Levitt, H. (2009). The role of therapist self-disclosure in psychotherapy: A qualitative review. Clinical psychology review. 30. 63-77.
Kessler, L .E., & Waehler, C.A. (2005). Ethical issues in professional practice: Addressing multiple relationships between clients and therapists in lesbian, gay, bisexual, and transgender communities. Professional Psychology: Research and Practice, 36, 66–72.
Knox, S., Hess, S. A., Petersen, D. A., & Hill, C. E. (1997). A qualitative analysis of client perceptions of the effects of helpful therapist self-disclosure in long-term therapy. Journal of Counseling Psychology, 44, 274–283.
Langs, R. (1982). Psychotherapy: A basic text. New York: Aronson.
Leanne, H. (2016). 5 Golden Rules for Using Self-Disclosure in Counselling. Retrieved from: https://www.opencolleges.edu.au/careers/blog/self-disclosure-in-counselling
Mallow, A. J. (1998). Self-disclosure: Reconciling psychoanalytic psychotherapy and Alcoholics Anonymous philosophy. Journal of Substance Abuse Treatment, 15, 493–498.
Petersen, C. (2002). More than a mirror: The ethics of therapist self-disclosure. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 19(1), 21-31.
Tillman, J. G. (1998). Psychodynamic psychotherapy, religious beliefs, and self-disclosure. Journal of Psychotherapy, 52, 273–286.
Zur, O. (2004a). A chicken for a session: Bartering in therapy. Voices, 40(1), 75–80.
Zur, O. (2011). Self-Disclosure & Transparency In Psychotherapy And Counseling.
#inmedhealth
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.blogspot.gr@gmail.com
Βρείτε μας στο Youtube!
*Οι απόψεις των εθελοντών αρθρογράφων είναι απολύτως προσωπικές και δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του ιδιοκτήτη.
0 Σχόλια