Δημιουργία διαδικτυακών ταυτοτήτων: ποιες οι επιπτώσεις;
Στην καθημερινότητά μας, μια καθημερινότητα υποστηριζόμενη από τις νέες τεχνολογίες, ένα μεγάλο μέρος της επικοινωνίας μας λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο. Είναι ένα εργαλείο το οποίο αν χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να διευκολύνει την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων. Για να μπορέσουμε όμως να επικοινωνήσουμε με άλλα άτομα σε μια πλατφόρμα όπως το Facebook, πρέπει πρώτα να δημιουργήσουμε ένα προφίλ. Πρέπει δηλαδή να διαμορφώσουμε μια διαδικτυακή ταυτότητα, μέσω της οποίας η υπόλοιποι χρήστες θα μας αναγνωρίζουν και θα έρχονται σε επαφή μαζί μας. Πως όμως θα συνθέσουμε αυτή τη διαδικτυακή εκδοχή του εαυτού μας; Αυτό είναι στο χέρι μας.
Κατά τη σύναψη κοινωνικών σχέσεων στην καθημερινότητά μας χρησιμοποιούμε ένα σύνολο στρατηγικών με στόχο να προβάλουμε μια επιθυμητή εικόνα στους γύρω μας. Όταν βρίσκεσαι σε ένα φιλικό περιβάλλον επιλέγεις να ντυθείς πιο χαλαρά και προσπαθείς να έχεις χιούμορ ώστε να δείχνεις άνετος, ενώ στο εργασιακό σου περιβάλλον υιοθετείς ένα επίσημο ύφος και ενδεχομένως να φέρεσαι πιο συντηρητικά, ώστε να δόσεις την εικόνα ενός σωστού επαγγελματία. Και στις δυο περιπτώσεις επιλέγεις να αποκαλύψεις στους γύρω σου τα στοιχεία εκείνα της προσωπικότητάς σου που θα διαμορφώσουν την εντύπωση που επιθυμείς στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Αυτή η διαδικασία λέγεται διαχείριση εντυπώσεων, και είναι μια φυσική διεργασία των ανθρώπων. Όπως και στην καθημερινή εμπειρία διαχειριζόμαστε την κοινωνική μας ταυτότητα, έτσι και στο διαδίκτυο διαχειριζόμαστε την ψηφιακή.
Συχνά το διαδίκτυο αποτελεί μέρος όπου άτομα γνωρίζονται για πρώτη φορά. Μπορεί να λάβεις ένα email για μια υπηρεσία που παρέχεις, ή ενδεχομένως ο μελλοντικός σου εργοδότης θα μπει στον κόπο να αναζητήσει το προσωπικό σου προφίλ στο Facebook για να πάρει πληροφορίες για σένα. Η εντύπωση που θα σχηματίσει ένας διαδικτυακός χρήστης για εμάς θα παίξει καθοριστικό ρόλο για το αν θα έρθουμε σε επαφή, είτε στον ψηφιακό είτε ακόμα και στον φυσικό κόσμο. Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης των χαρακτηριστικών μας στο επίκεντρο θα βρεθεί η ψηφιακή μας ταυτότητα. Και το διαδίκτυο μας δίνει κάποια μοναδικά εργαλεία για να προσαρμόσουμε αυτή την ταυτότητα όπως ακριβώς επιθυμούμε. Για παράδειγμα, όταν επεξεργάζεσαι το προφίλ σου στο Facebook έχεις τη δυνατότητα να επιλέξεις ποια φωτογραφία θα ανεβάσεις, κατά πάσα πιθανότητα την καλύτερη που έχεις. Είναι επομένως στο χέρι σου ποιες πτυχές του εαυτού σου θα επιλέξεις να αποκαλύψεις στους υπόλοιπους χρήστες, πράγμα που διευκολύνει σημαντικά την διαδικασία της διαχείρισης των εντυπώσεων. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως το διαδίκτυο δεν προκαλεί και ορισμένες δυσκολίες.
Όπως έχουμε δει σε προηγούμενο άρθρο, η διαδικτυακή επικοινωνία βασίζεται κατά ένα μεγάλο μέρος της στον γραπτό λόγο. Όταν γράφεις μια περίληψη για εσένα στο επαγγελματικό σου προφίλ στο LinkedIn δεν μπορείς να συμπεριλάβεις στοιχεία όπως ο τόνος της φωνής ή το αυστηρό βλέμμα, πράγματα που σε μια συνέντευξη για εργασία μπορεί να ενέπνεαν επαγγελματισμό. Όταν στέλνεις ένα email ζητώντας διευκρινίσεις για μια κράτηση που έκανες σε ένα ξενοδοχείο, αυτό θα αποτελείται κυρίως από γραπτούς χαρακτήρες. Ακόμα και αυτοί όμως, μοιραία, θα συμβάλλουν στο να διαμορφώσει ο παραλήπτης μια εικόνα για εσένα. Στο διαδίκτυο οι χρήστες φαίνονται να προσπαθούν να συνθέσουν, αυθόρμητα, μια εικόνα για την προσωπικότητά σου βασιζόμενοι στα πιο απλά στοιχεία, όπως το όνομα χρήστη σου ή η ύπαρξη emoticons στο κείμενό σου. Όταν επικοινωνείς με ένα χρήστη που που ονομάζεται ‘’BunnyGirl’’ είναι ίσως περισσότερο πιθανό να τον αξιολογήσεις ως πιο φιλικό, ενώ έναν με όνομα ‘’BigBoss’’ ως περισσότερο εγωκεντρικό. Ταυτόχρονα ένα άτομο που θα σου στείλει ένα email μόνο με κεφαλαίους χαρακτήρες, πράγμα που στην κουλτούρα του διαδικτύου υποδηλώνει ότι φωνάζει, ενδεχομένως να θεωρηθεί από εσένα ως λιγότερο συμπαθητικό, ή πιο αδέξιο. Στην περίπτωση των emoticons, μια χαρούμενη φατσούλα μάλλον θα δώσει μια πιο ευχάριστη νότα σε ένα κείμενο. Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την εικόνα που διαμορφώνει κάποιος για μας στο Facebook είναι ο αριθμός φίλων, το αν αυτοί οι φίλοι έχουν ελκυστικές εικόνες προφίλ, καθώς επίσης και το περιεχόμενο των σχολίων κάτω απ’ τις αναρτήσεις μας.
Καταλήγουμε επομένως σε επιπόλαια συμπεράσματα βασιζόμενοι σε ελάχιστες πληροφορίες, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να μην έχουμε κανένα απολύτως στοιχείο για το πως κάποιος άνθρωπος συμπεριφέρεται ή για το πως είναι ο χαρακτήρας του. Όπως προαναφέραμε, στο διαδίκτυο είναι δύσκολο να αναπαραχθούν στοιχεία όπως χειρονομίες, ο τόνος της φωνής και το βλέμμα. Παρ’ όλα αυτά όταν δεις μια εικόνα προφίλ μιας χαμογελαστής γυναίκας γύρω στα εξήντα, είναι πιθανό να την αξιολογήσεις ως στοργική, ενώ έναν άντρα ίδιας ηλικίας με αυστηρότερο βλέμμα ως λιγότερο συμπαθητικό. Αυτό γίνεται επειδή ο εγκέφαλος μας έχει την τάση να κάνει εικασίες για τον χαρακτήρα των ανθρώπων, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να το κάνει επιτυχημένα. Και αυτό το κάνει για να μειώσει το γνωστικό φορτίο και να εξοικονομήσει ενέργεια. Τα βιαστικά αυτά συμπεράσματα ωστόσο λόγω της εμπειρίας μας πολλές φορές είναι σωστά. Όταν μπαίνεις για πρώτη φορά στο σπίτι ενός συμφοιτητή σου και βλέπεις τα ρούχα του ριγμένα στο πάτωμα και ένα μισοφαγομένο σάντουιτς πάνω στο γραφείο, είναι λογικό να θεωρήσεις πως αυτό το άτομο αντιμετωπίζει δυσκολία στην οργάνωση. Και μάλλον θα έχεις δίκιο.
Κατά τη διαδικασία δημιουργίας και διαχείρισης εντυπώσεων τα κίνητρά μας παίζουν καθοριστικό ρόλο για την επιλογή της στρατηγικής μας. Όσο μεγαλύτερη η ανάγκη να πετύχουμε μια επιθυμητή αντίδραση, τόσο περισσότερη προσπάθεια θα καταβάλουμε για να διαμορφώσουμε κατάλληλα την εικόνα που προβάλουμε προς τα έξω. Επιλέγουμε διαφορετικές στρατηγικές αυτοπαρουσίασης για διαφορετικά πλαίσια, τόσο στο διαδίκτυο όσο και στην καθημερινή εμπειρία. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως έχουμε πολλαπλές προσωπικότητες, αλλά πως επιλέγουμε ποιες πτυχές της προσωπικότητάς θα αποκαλύψουμε ενώ κινούμαστε ανάμεσα στα διαφορετικά πλαίσια. Για παράδειγμα στο προφίλ μας στο Instagram θα εστιάσουμε ενδεχομένως στην κοινοποίηση των χαρακτηριστικών εκείνων που θα μας κάνουν δημοφιλή, ενώ στο LinkedIn εκείνων που θα σχηματίσουν την εικόνα ενός σωστού επαγγελματία. Πέρα όμως από τα κίνητρα και το πλαίσιο, οι στρατηγικές αυτοπαρουσίασής μας προσαρμόζονται και στην ίδια την προσωπικότητά μας. Ένα άτομο που ενδιαφέρεται στον φυσικό κόσμο για τη βελτίωση της εικόνας του μάλλον θα αφιερώσει και περισσότερο χρόνο στο να δημιουργήσει ένα ιδανικό προφίλ στο Facebook.
Αφού όμως το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε τον εαυτό μας όπως ακριβώς θέλουμε, τι μας εμποδίσει από το να πούμε και ψέματα; Γιατί να μην δημοσιεύσω ψεύτικη εικόνα προφίλ και ψεύτικες πληροφορίες και να κάνω check in σε μέρη που δεν πήγα ποτέ ώστε να φαίνομαι περισσότερο κοινωνικός; Στη θεωρία ναι, μου δίνεται η δυνατότητα να το κάνω. Στην πραγματικότητα όμως η εικόνα είναι διαφορετική, και αυτό γιατί το μεγαλύτερο μέρος των διαδικτυακών αλληλεπιδράσεων γίνονται μεταξύ ατόμων που ήδη γνωρίζονται από το φυσικό κόσμο. Σε αυτή την περίπτωση μια σελίδα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργεί σαν ένα επιπρόσθετο μέσο επαφής με τους γνωστούς μας, συνοδευτικά στην πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία. Έτσι η διαδικτυακή μας περσόνα έρχεται και αυτή να συμπληρώσει την εικόνα που έχουμε διαμορφώσει σε φυσικά πλαίσια. Το αντίστροφο μπορεί επίσης να συμβεί, όπως σε περιπτώσεις ιστοσελίδων για σχέσεις όπου θα φροντίσουμε να μοιραστούμε τα στοιχεία εκείνα που θα κάνουν τον συνομιλητή μας να θέλει να μας γνωρίσει και στην πραγματική ζωή.
Σαφώς δεν είναι όλα ρόδινα βέβαια. Στο διαδίκτυο οι χρήστες έχουν συχνά την τάση να ‘’ρετουσάρουν’’ τα στοιχεία που δημοσιεύουν, συχνά για να παρουσιάσουν τους εαυτούς τους ως πιο εξωστρεφείς ή κοινωνικούς. Όπως αναφέραμε παραπάνω, είναι φυσικό να θες να ανεβάσεις την φωτογραφία που θεωρείς περισσότερο κολακευτική, ίσως αφού την επεξεργαστείς ελάχιστα στο Photoshop, κρατώντας τις λήψεις τις οποίες σε κολακεύουν λιγότερο στη μνήμη του κινητού σου. Σε ένα δημόσιο λογαριασμό θα φροντίσεις να αναδείξεις τις επιτυχίες σου, ίσως να τις φουσκώσεις και λίγο, αφήνοντας τις ατυχίες στην αφάνεια. Με μια ματιά στο προφίλ σου κάποιος θα δει όλα τα check in σου και θα σε αξιολογήσει ως ένα πολύ κοινωνικό άτομο. Φρόντισες όμως αντίστοιχα να ενημερώσεις τους φίλους σου και για όλες τις βραδιές που απλά έμεινες σπίτι;
Πέρα όμως από τις ‘’μικρές διορθώσεις’’ που μπορεί να κάνουμε κατά τη σύνθεση της διαδικτυακής μας ταυτότητας, το σύνολο των πληροφοριών που δημοσιεύουμε φαίνεται να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι χρήστες αναγνωρίζουν πως η αυθεντικότητα είναι το κλειδί για να προξενήσουν θετικές εντυπώσεις, ειδικά σε περιπτώσεις που ο διαδικτυακός τους κύκλος αποτελείται από άτομα που γνωρίζουν και πρόσωπο με πρόσωπο. Η γνωστή φράση ‘’in the internet no one knows you are a dog’’ είναι μάλλον παραπλανητική, ειδικά σε επώνυμες πλατφόρμες όπως το Facebook, και σπάνια θα συναντήσουμε άτομα που θα πουν απροκάλυπτα ψέματα για το ποιοι είναι. Κάτι τέτοιο γνωρίζουν πως μπορεί εύκολα να τους προκαλέσει πρόβλημα στις φυσικές τους σχέσεις. Η ιδανική κατάσταση για πολλούς είναι η εύρεση ισορροπίας μεταξύ ενός ιδεατού και ρεαλιστικού εαυτού ώστε να αποφευχθούν τυχόν συνέπειες στον φυσικό κόσμο.
Ένα ακόμα πρόβλημα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε κατά τη δημιουργία εντυπώσεων στο διαδίκτυο είναι το φαινόμενο της κατάρρευσης του πλαισίου. Στην καθημερινότητά μας μπορούμε να έχουμε μια σαφή εικόνα του κοινού στο οποίο απευθυνόμαστε, είτε είναι ένα άτομο είτε μια ομάδα ατόμων. Έτσι μπορούμε να προσαρμόσουμε την αυτοπαρουσίασή μας ανάλογα με το εάν συνομιλούμε με ένα φίλο, με ένα καθηγητή μας ή κάνουμε μια παρουσίαση στον χώρο εργασίας μας, λαμβάνοντας ταυτόχρονα άμεση ανατροφοδότηση για τα λεγόμενά μας. Στο διαδίκτυο όμως αυτά τα όρια δεν είναι ξεκάθαρα και συχνά το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε δεν είναι σαφές. Όταν ένας έφηβος δημοσιεύει μια προκλητική φωτογραφία του από την έξοδο του Σαββάτου, είναι λογικό να θεωρήσει πως το κοινό στο οποίο απευθύνεται η φωτογραφία είναι οι συμμαθητές και οι φίλοι του. Αυτό όμως που μπορεί να του διαφεύγει είναι ότι ενδεχομένως στη φωτογραφία αυτή να έχουν πρόσβαση και άτομα όπως κάποιος αυστηρός συγγενής. Σε άλλο παράδειγμα ένα απλό check in που έκανες στο πάρτι ενός φίλου σου μπορεί να είναι ορατό σε άλλα άτομα, τα οποία θα καταλάβουν πως δεν έλαβαν ποτέ πρόσκληση για το πάρτι. Είμαι σίγουρος πως όταν δημοσίευσες φωτογραφίες απ’ την πενταήμερη εκδρομή στο λύκειο δεν είχες στο μυαλό σου ότι θα μπορούσαν να είναι ορατές κάποια χρόνια μετά στον μελλοντικό σου εργοδότη, ή πως κάποια φωτογραφία με την πρώην σου από το 2010 μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα στην τωρινή σου σχέση. Η πληροφορία που αναρτάται ορισμένες φορές δεν είναι καν κάτω από τον έλεγχό μας, αφού εύκολα μπορεί κάποιος να μας κάνει tag σε μια φωτογραφία για την οποία μπορεί να αισθανόμαστε άβολα.
Επομένως πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη σύγκρουση αυτή των διαφορετικών πλαισίων; Οι διαδικτυακοί χρήστες φαίνονται να χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές. Μια από αυτές είναι η δημιουργία προφίλ σε διαφορετικά κοινωνικά δίκτυα ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνονται. Έτσι μπορεί κάποιος να δημιουργήσει ένα προφίλ στο Facebook για να επικοινωνεί με τους φίλους του, το οποίο μάλιστα το ρυθμίζει να είναι ιδιωτικό ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτό μόνο άτομα τα οποία έχει αποδεχτεί ως φίλους, ένα προφίλ στο LinkedIn που να προορίζεται για μελλοντικούς εργοδότες, ένα προσωπικό ιστολόγιο για να μοιράζεται τη δουλειά ή τις απόψεις του. Ωστόσο πολλοί χρήστες δεν επιλέγουν να μοιράσουν τις πληροφορίες τους σε διάφορα μέσα αλλά περιορίζονται σε ένα και μόνο προφίλ, στο οποίο προσεκτικά φροντίζουν να δημοσιεύουν θέσεις ή πληροφορίες που είναι κατάλληλες για οποιοδήποτε κοινό. Όλα αυτά βέβαια τα δεδομένα που έχει να λάβει κανείς υπ’ όψιν για να διαχειριστεί τις ψηφιακές του ταυτότητες μπορεί εύκολα να γίνουν κουραστικά, και έτσι πολλοί χρήστες οδηγούνται στην οριστική διαγραφή των δημόσιων προφίλ τους.
Μια διαδικτυακή ταυτότητα δεν είναι κάτι το ψεύτικο, το ψηφιακό. Αντίθετα είναι πέρα για πέρα αληθινή, αφού οι συνέπειές της, θετικές και αρνητικές, συχνά ξεφεύγουν απ’ τα στενά όρια του διαδικτύου. Σε περιπτώσεις επώνυμων κοινωνικών δικτύων ή ιστοσελίδων τα άτομα φαίνονται να επιχειρούν να αποδώσουν μια κατά κανόνα ρεαλιστική εικόνα της προσωπικότητάς τους, ίσως με κάποιες μικρές ‘’διορθώσεις’’. Η δημιουργία και διαχείριση των εντυπώσεων, ειδικά στο διαδίκτυο, σίγουρα αποτελεί προϊόν συνεχούς ενασχόλησης και προσπάθειας. Για να δημιουργήσουμε όμως μια επιθυμητή ανάλογα με το πλαίσιο ψηφιακή ταυτότητα είναι ανάγκη να κατανοήσουμε τους περιορισμούς και τα προβλήματα του μέσου. Τα πράγματα ίσως να γίνονται πιο περίπλοκα σε πλατφόρμες πλήρης ανωνυμίας, όπως ένα φόρουμ ή ένα βιντεοπαιχνίδι. Εκεί ορισμένα άτομα ίσως διευκολυνθούν στο να ρίξουν τις μάσκες της επώνυμης επικοινωνίας και, αδιαφορώντας για τις εντυπώσεις που θα προξενήσουν και τις συνέπειες που αυτές θα έχουν, να αφήσουν πιο ‘’σκοτεινές’’ πτυχές της προσωπικότητάς τους να αναδειχθούν.
Πηγή: Wallace, P. (2016). The Psychology of the Internet. New York: Cambridge University Press; 2nd edition
Κείμενο: Δεληβοριάς Πάρης, Ψυχολόγος
#inmedhealth
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.blogspot.gr@gmail.com
Βρείτε μας στο Youtube!
*Οι απόψεις των εθελοντών αρθρογράφων είναι απολύτως προσωπικές και δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του ιδιοκτήτη.
0 Σχόλια