Προς μια ευρύτερη κατανόηση και αναπλαισίωση της κατάθλιψης
Πολλοί άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους ισχυρίζονται πως υποφέρουν από κατάθλιψη. Η λέξη ‘κατάθλιψη’ χρησιμοποιείται συχνά αντί για τις λέξεις “απογοήτευση” και “μελαγχολία”. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μπορεί κάποιος να πει πως πάσχει από κατάθλιψη, επειδή δεν πήρε τη δουλειά που επιθυμούσε, επειδή η τελευταία ερωτική του σχέση δε λειτούργησε, ή, ακόμη, επειδή έχασε ένα αγαπημένο του πρόσωπο (η τελευταία αυτή περίπτωση είναι ιδιαίτερη και μπορεί πράγματι να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Για την περίπτωση αυτή έχει γίνει εκτενής αναφορά σε προηγούμενο άρθρο). Στην επιστήμη της ψυχολογίας, όταν αναφερόμαστε στην κατάθλιψη, ουσιαστικά αναφερόμαστε σε μια κλίμακα διαταραχών της διάθεσης, οι οποίες καταλήγουν σε κλινική διαταραχή, μειώνουν το επίπεδο λειτουργικότητας του ατόμου και, συχνά, θέτουν τη ζωή του σε κίνδυνο.
Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο το άτομο νιώθει άσχημα, αλλά δεν δύναται να διεκπεραιώσει τις υποχρεώσεις του. Αισθάνεται διαλυμένο και ψυχικά κατακερματισμένο. Χαρακτηρίζεται από δραματική απώλεια ενδιαφέροντος για τις περισσότερες από τις καθημερινές του ασχολίες, καθώς και από ανηδονία, αϋπνία, μείωση ενεργητικότητας, κόπωση, γνωστική έκπτωση, αύξηση ή μείωση βάρους, έλλειψη κινήτρου, ενοχές, αυτοκτονικό ιδεασμό, βραδυψυχισμό και, σπανιότερα, ψυχοκινητική διέγερση. Ένα άτομο που βιώνει τα κλινικά συμπτώματα της κατάθλιψης δεν χρειάζεται να πληροί όλα τα παραπάνω κριτήρια. Επιπροσθέτως, ένα τέτοιο άτομο μπορεί να πάσχει, εκτός από μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, και από δυσθυμία, διπολική διαταραχή ή κυκλοθυμία, καθώς και άλλους υπό-τύπους των διαταραχών, όπως η εποχική κατάθλιψη, η επιλόχεια κατάθλιψη, η κατάθλιψη με στοιχεία μελαγχολίας, η κατάθλιψη με ψυχωτικά στοιχεία κ.α. Πολύ σοβαρή και ιδιαίτερη περίπτωση μπορεί να είναι η βιολογική-οργανική κατάθλιψη, η οποία συχνά ανθίσταται ακόμη και στις πιο δραστικές θεραπείες (Treatment Resistant Depression). Συνήθως όμως, η κατάθλιψη που βιώνει ένα άτομο είναι καταστασιακή.
Ερευνητικά δεδομένα και επιπολασμός των Καταθλιπτικών Διαταραχών
Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν απλώς “βουτιά” στην κατάθλιψη πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όμως δεν παρουσιάζουν όλοι τα κλινικά της χαρακτηριστικά. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη δυναμική αλληλεπίδραση παραγόντων κινδύνου και ψυχικής ανθεκτικότητας. Επισημαίνουμε, ωστόσο, τρία πράγματα: Πρώτον, η μη κλινική εκδήλωση της κατάθλιψης δε σημαίνει ότι μας νομιμοποιεί να αμφισβητήσουμε το υποκειμενικό βίωμα ενός συνανθρώπου μας, ούτε να αρνηθούμε την εμπειρία του και την ικανότητά του να την εξωτερικεύει. Δεύτερον, η κατάθλιψη, όπως και άλλες διαταραχές, δεν είναι μια κατάσταση όλα ή τίποτα, αλλά είναι προτιμότερο να την αντιληφθούμε ως ένα διαβαθμισμένο συνεχές. Τα κριτήρια που θεσπίζονται είναι κυρίως συμβατικά και χρησιμοποιούνται πρωτίστως για να επικουρήσουν το έργο των ειδικών, σαν μια κοινή γλώσσα. Σε κάθε περίπτωση τα ερευνητικά δεδομένα για την κατάθλιψη δείχνουν ανησυχητικά. Συγκεκριμένα:
1)Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μέχρι το 2017, 300 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από κατάθλιψη. H κατάθλιψη αποτελεί τη δεύτερη πιο ευρέως διαγνωσμένη διαταραχή μετά τις αγχώδεις διαταραχές (με τις οποίες συχνά συνυπάρχει).
2)Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Έρευνας του 2017 για τη χρήση φαρμάκων και την υγεία, 17,3 εκατομμύρια ενήλικες στις Ηνωμένες Πολιτείες - που αντιστοιχούν στο 7,1% όλων των ενηλίκων της χώρας - έχουν βιώσει ένα σημαντικό καταθλιπτικό επεισόδιο τον τελευταίο χρόνο.
3)11 εκατομμύρια ενήλικες στις Η.Π.Α. εμφάνισαν ένα επεισόδιο που είχε ως αποτέλεσμα σοβαρή βλάβη τον τελευταίο χρόνο.
4)Σχεδόν το 50% όλων των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με κατάθλιψη διαγιγνώσκονται επίσης με διαταραχή άγχους.
Επιπλέον, στοιχεία πρόσφατων διαχρονικών ερευνών από το Αμερικανικό CDC δείχνουν ότι:
1)Κατά την περίοδο 2013-2016, το 8,1% των Αμερικανών ενηλίκων ηλικίας 20 ετών και άνω είχαν κατάθλιψη σε μια δεδομένη περίοδο 2 εβδομάδων.
2)Οι γυναίκες (10,4%) είχαν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες από τους άνδρες (5,5%) να έχουν κατάθλιψη.
3)Ο επιπολασμός της κατάθλιψης μειώθηκε, καθώς τα επίπεδα οικογενειακού εισοδήματος αυξήθηκαν.
4)Περίπου το 80% των ενηλίκων με κατάθλιψη ανέφεραν τουλάχιστον κάποια δυσκολία με την εργασία, το σπίτι και τις κοινωνικές δραστηριότητες λόγω της κατάθλιψής τους.
5)Από το 2007–2008 έως το 2015–2016, το ποσοστό των Αμερικανών ενηλίκων με κατάθλιψη δεν άλλαξε σημαντικά με την πάροδο του χρόνου.
Η χρησιμότητα (!) της Κατάθλιψης – Εξελικτικές προσεγγίσεις.
Σύμφωνα με τα δεδομένα που μόλις παρατέθηκαν (σημειωτέον αφορούν κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες), το να μιλήσουμε για χρησιμότητα μιας τέτοιας διαταραχής μπορεί να ακουστεί αιρετικό, ακόμη και προσβλητικό. Πώς θα μπορούσε να υποστηριχθεί μια τέτοια δήλωση και μάλιστα επιστημονικά; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα θα πρέπει να προσφύγουμε στη συνδρομή της εξελικτικής ψυχολογίας.
O εξελικτικός ψυχολόγος Paul Andrews, στη θεωρία του αναλυτικού μηρυκασμού, έχει προτείνει μια σειρά υποθέσεων, κατά τις οποίες η κατάθλιψη έχει προσαρμοστικό ρόλο στη ζωή του ατόμου (Andrews & Thompson, 2009). Ο Andrews υποθέτει ότι η κατάθλιψη είναι ένας μηχανισμός απόκρισης στο στρες, που προκαλείται από επιζήμια ψυχολογικά συμβάντα που σχετίζονται με το ανθρώπινο ζην. Η κατάθλιψη συντονίζει τις αλλαγές στα συστήματα του σώματος με σκοπό να προωθηθεί η συνεχής ανάλυση του προβλήματος που την προκαλεί. Το πρόβλημα αυτό είναι γνωστό ως καταθλιπτικός μηρυκασμός. Επιπλέον, η κατάθλιψη βοηθά τους ανθρώπους να δημιουργήσουν και να αξιολογήσουν πιθανές λύσεις στο πρόβλημα που την προκαλεί. Με αυτό τον τρόπο, η κατάθλιψη μας απομακρύνει από τις συνήθεις ασχολίες της ζωής και μας επιτρέπει να επικεντρωθούμε στην κατανόηση ή την επίλυση ενός υποβόσκοντος προβλήματος. Όταν το πρόβλημα πάψει να υφίσταται, συχνά η κατάθλιψη αίρεται. Πράγματι, τα περισσότερα καταθλιπτικά επεισόδια τελειώνουν από μόνα τους.
Μια άλλη εξελικτική άποψη, το μοντέλο της συμπεριφορικής αναστολής (Henriques, 2000), υποστηρίζει ότι η μείωση και η έλλειψη ενέργειας, η οποία εμφανίζεται κατά την περίοδο της κατάθλιψης, μπορεί να βοηθήσει το άτομο να ανταπεξέλθει σε μια δύσκολη κατάσταση και να διατηρήσει την ενέργειά του κατά τη διάρκεια των αλλαγών σε έναν κύκλο ζωής. Το σκεπτικό αυτής της “ψυχολογικής χειμερίας νάρκης” είναι πως υπάρχει εξελικτική σημασία στο να απομακρύνεται κανείς από μια συμπεριφορά που έχει υψηλό τίμημα και μικρή ανταπόδοση. Φυσικά, έρευνες έχουν δείξει ότι η συμπεριφορική αναστολή ως παράγοντας προσωπικότητας (και όχι ως περιγραφικό μοντέλο κατανόησης της κατάθλιψης) μπορεί να αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα ψυχολογικών διαταραχών, κυρίως αγχωδών διαταραχών και ειδικότερα της κοινωνικής φοβίας. Για το λόγο αυτό, είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί ο τρόπος χρήσης της έννοιας της συμπεριφορικής αναστολής.
Πλέον, φαίνεται να υπάρχει μια μερική σύγκλιση απόψεων των εξελικτικών προσεγγίσεων για την κατάθλιψη και της νευροεπιστήμης. Σύμφωνα με τους Galecki και Talarowska (2017), η ανατομική κατασκευή του εγκεφάλου υπογραμμίζει την εξελικτική σημασία της κατάθλιψης. Η σύνδεση των μετωπιαίων λοβών με το λιμβικό σύστημα του εγκεφάλου, που αποτελείται από εξελικτικά πιο “απαρχαιωμένα” τμήματα, όπως της αμυγδαλής και του ιππόκαμπου, εξυπηρετεί εκτός από μια λειτουργική, και μια εξελικτική αναγκαιότητα. Υποστηρίζεται ότι ο “απαρχαιωμένος εγκέφαλος” είναι υπεύθυνος για την καθοδήγηση των επιλογών μας, ενώ οι “λογικοί” μετωπικοί λοβοί είναι πάντα ένα βήμα πίσω. Ο ρυθμός των εξελικτικών αλλαγών δεν συμβαδίζει με την ένταση και τη συχνότητα των αλλαγών του πολιτισμού. Επομένως, τα συμπτώματα της κατάθλιψης μπορεί να είναι μια από τις μορφές προσαρμογής σε υπερβολικά υψηλές απαιτήσεις του περιβάλλοντος.
Φυσικά η εξελικτική ψυχολογία γενικότερα έχει δεχθεί κριτική από άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις, όσο και από άλλα ερευνητικά δεδομένα, η παρουσίαση των οποίων ξεπερνά τους σκοπούς του άρθρου. Προσφέρει, ωστόσο, μια χρήσιμη και καθόλου επιφανειακή οπτική στην κατανόησή μας για την κατάθλιψη, η οποία αν και δεν μπορεί να αποτελέσει επιστημονικό θέσφατο, άλλο τόσο δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο αφορισμού.
Προσπάθεια για αναπλαισίωση – Τα “δώρα” της κατάθλιψης
Αν η κατάθλιψη έχει εξελικτική σημασία και προσπαθεί να δείξει στο άτομο ότι κάτι στη ζωή του δεν λειτουργεί, τότε ενδεχομένως οι προσπάθειές του να την σταματήσει, μπορεί να προκαλέσουν επιπλέον προβλήματα. Η άρνηση της κατάθλιψης προκαλεί επιδείνωση και αυτό μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα με μια μεταφορά. Όταν δεν ακούμε έναν άνθρωπο που ψιθυρίζει, αυτός αναγκάζεται να υψώσει τη φωνή του. Κατ’ αναλογία, όσο δεν αφουγκραζόμαστε τα καταθλιπτικά συμπτώματα και όσο αυτά περνούν απαρατήρητα, τόσο πιο δυνατά, θορυβώδη και ενοχλητικά γίνονται. Πώς όμως μπορούμε να κατανοήσουμε την κατάθλιψη ως δώρο;
Δώρο 1: Η κατάθλιψη δίνει στο άτομο κουράγιο.
Όταν κάποιος αντιμετωπίζει ευθέως την κατάθλιψή του, τότε έχει λάβει το μήνυμά της, την εμποδίζει να αναπτυχθεί υπερβολικά και δεν τη μεταμφιέζει. Από την άποψη αυτή, βρίσκεται ένα βήμα πιο μπροστά τουλάχιστον από όσους μεταμφιέζουν τον πόνο είτε με άρνηση του προβλήματος, είτε με ρηχές επιδιώξεις, υπερσιτισμό, κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ. Ειδικά για τα δύο τελευταία, η σύνθετη δυναμική του εθισμού απεικονίζει το βασικότερο δώρο της κατάθλιψης. Ποτέ δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον νομιμοποιημένο πόνο μας, και η προσπάθειά μας να τον ναρκώσουμε οδηγεί σε περισσότερο πόνο και συννοσηρότητες.
Δώρο 2: Μεταμόρφωση του εαυτού – Άνοιγμα στην εμπειρία
Η εμπειρία της κατάθλιψης διευρύνει το συμπεριφορικό ρεπερτόριο του ατόμου και εμπλουτίζει τον εσωτερικό του κόσμο. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι η ανάπτυξη απαιτεί συχνά ένα διάστημα ανισορροπίας και κλονισμού, ώστε να οργανωθεί εκ νέου, τότε η απόσυρση που χαρακτηρίζει την κατάθλιψη αποτελεί τον αναγκαίο καταλύτη προκειμένου να επηρεάσει τον επαναπροσανατολισμό. Η κατάθλιψη αναγκάζει το άτομο να εγκαταλείψει μέρη του εαυτού του που αποτελούν εμπόδια σε μια ζωή με νόημα. Καθώς η θλίψη ξεπλένει τα παγιωμένα μοτίβα αμυντικών συνηθειών, το άτομο μαθαίνει να αντέχει την αβεβαιότητα, να ανοίγεται στην εμπειρία και να αγκαλιάζει το κενό, προκειμένου να χαράξει το δρόμο για κάτι καινούργιο.
Δώρο 3: Η ανάγκη για ασφάλεια και η πραγματική ουσία των πραγμάτων
Πολλές φορές, η ανάγκη μας για ασφάλεια και επιδοκιμασία μπορεί να υπερνικήσει την προσωπική αίσθηση του τι είναι πραγματικά σημαντικό. Η κατάθλιψη μπορεί να μας αποκαλύψει ότι είμαστε δυστυχισμένοι με τον τρόπο ζωής μας, διότι πληρώνουμε ένα βαρύ ψυχολογικό αντίτιμο για την άνεση που μας προσφέρει το οικείο. Το να ζούμε μια ζωή καθοδηγούμενη από την ανάγκη για αποδοχή, όχι μόνο δεν προσφέρει την ικανοποίηση που προσδοκούμε διακαώς, αλλά αντιθέτως, μας κάνει να χάνουμε τον σεβασμό των άλλων, λόγω της (εκ μέρους μας) αδυναμίας οριοθέτησης των καταστάσεων.
Δώρο 4: Η αναζήτηση για νόημα, η αναμόρφωση της θλίψης και η σύνδεση με την καρδιά μας.
Η κατάθλιψη μάς σταματά επιτόπου και μας υπενθυμίζει τις απώλειές μας, ακόμη και όταν ο υπόλοιπος κόσμος μάς λέει να προχωρήσουμε. Όταν η καρδιά μας ραγίζει, οι απαιτήσεις της πραγματικότητας μειώνονται. Μειώνουμε “ταχύτητα” και συνειδητοποιούμε την μηδαμινότητα των καθημερινών ενασχολήσεων μπροστά στη σημασία και το μέγεθος μιας απώλειας. Αυτή η ευαισθησία στις συναισθηματικές μας αποχρώσεις αυξάνει και τη διαπροσωπική ευαισθησία και την ενσυναισθητική ικανότητα (Cao et al., 2017; O’ Connor & Berry, 2007). Το ουσιαστικότερο αποτέλεσμα της κατάθλιψης και του πένθους είναι ακριβώς αυτή η ανάπτυξη της ευφυΐας της καρδιάς.
Δώρο 5: Αναλυτικός συλλογισμός, κριτική ικανότητα και εστίαση
Η κατάθλιψη μάς καθιστά ικανότερους λύτες προβλημάτων. Τα άτομα με κατάθλιψη αναλύουν πολύπλοκα προβλήματα σε επιμέρους στοιχεία, επεξεργάζονται καλύτερα οπτικές πληροφορίες, αναλύουν καλύτερα διάφορες κοινωνικές καταστάσεις και προβαίνουν σε καλύτερες κρίσεις σε δοκιμές με διάφορα κοινωνικά σενάρια (Forgas, 2014; Gasper & Clore, 2002). Επιπλέον, η αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων, η οποία απαντάται συχνά στην κατάθλιψη, επιτρέπει τη διάθεση πολύτιμων “νευρωνικών πόρων” σε πιο επείγουσες εργασίες. Παρομοίως, η προσωρινή απώλεια ευχαρίστησης, συχνά μας βοηθά να παραμείνουμε αφοσιωμένοι σε πιο άμεσες δραστηριότητες και να αποφύγουμε καταστάσεις που θα μας αποσπάσουν την προσοχή.
Εν κατακλείδι, οι παραπάνω θέσεις δεν συνιστούν μια υπεραπλουστευμένη και εξωραϊσμένη παράθεση των αρχών της Θετικής ψυχολογίας, ούτε υπονοείται ότι η κατάθλιψη είναι πάντα ένα δώρο. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, οποιαδήποτε αποτυχία στο να ξεπεράσουμε την κατάθλιψη μόνοι μας, θα συνιστούσε αιτία μεγαλύτερης κατάθλιψης. Ο συλλογισμός που ακολουθήθηκε είχε ως στόχο την ανάδειξη ενός πολύ σημαντικού σημείου: Η οπτική των πραγμάτων μπορεί να περιορίσει, αλλά και να προσφέρει δυνατότητες. Δεν υπάρχει σκοτάδι χωρίς χαραμάδα φωτός. Η πορεία προς το φως μπορεί να είναι διαφορετική για κάθε άτομο και δε σημαίνει ότι πρέπει να περπατήσει το δρόμο αυτό ολομόναχο. Μπορεί να χρειαστεί βοήθεια, ακόμη και επιτήρηση σε πολλά σημεία. Το μονοπάτι όμως είναι εκεί και δείχνει προς την έξοδο.
Βιβλιογραφία
Andrews, P. W., & Thomson, J. A., Jr (2009). The bright side of being blue: depression as an adaptation for analyzing complex problems. Psychological review, 116(3), 620–654. https://doi.org/10.1037/a0016242
Cao, Y., Dingle, G., Chan, G., & Cunnington, R. (2017). Low Mood Leads to Increased Empathic Distress at Seeing Others' Pain. Frontiers in psychology, 8, 2024. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.02024
https://www.cdc.gov/nchs/products/databriefs/db303.htm. Prevalence of Depression Among Adults Aged 20 and Over: United States, 2013–2016
https://www.verywellmind.com/depression-statistics-everyone-should-know-4159056 Depression Statistics Everyone Should Know
https://www.verywellmind.com/depression-statistics-everyone-should-know-4159056 Depression Statistics Everyone Should Know
Forgas, P. J. (2014). Four Ways Sadness May Be Good For You. Retrieved from: https://greatergood.berkeley.edu/article/item/four_ways_sadness_may_be_good_for_you
Gałecki, P., & Talarowska, M. (2017). The Evolutionary Theory of Depression. Medical science monitor : international medical journal of experimental and clinical research, 23, 2267–2274. https://doi.org/10.12659/msm.901240
Gasper, K., & Clore, G. L. (2002). Attending to the big picture: mood and global versus local processing of visual information. Psychological science, 13(1), 34–40.
Henriques, G. (2000). Depression: Disease or behavioral shutdown mechanism?. Journal of Science and Health Policy, 1.
Honos-Webb, L. (2006). Listening to Depression. (Α. Μαντόγλου, Μετάφ). Αθήνα: Μοντέρνοι Καιροί (ημ. Έκδοσης: 2010)
O'Connor, L. & Berry, J., Lewis, T., Mulherin, K., & Crisostomo, P.S. (2007). Empathy and depression: The moral system on overdrive. Empathy in Mental Illness. 49-75. 10.1017/CBO9780511543753.005.
Κείμενο: Σωζόπουλος Χρήστος, Ψυχολόγος - Ειδ. Συστημικός ψυχοθεραπευτής.
#inmedhealth
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.blogspot.gr@gmail.com
Βρείτε μας στο Youtube!
*Οι απόψεις των εθελοντών αρθρογράφων είναι απολύτως προσωπικές και δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του ιδιοκτήτη.
0 Σχόλια