Οι άνθρωποι, καθημερινά δεν είναι όσο αντικειμενικοί και λογικοί θεωρούν ότι είναι. Εδώ και πολλές δεκαετίες οι ψυχολόγοι έχουν αναδείξει τρόπους με του οποίους οι άνθρωποι μπορούν να εξαπατήσουν τον εαυτό τους σε κάθε στάδιο της συλλογιστικής τους, δηλαδή της σκέψης τους, ακόμα και όταν θεωρούν ότι παίρνουν αποφάσεις στηριζόμενοι σε λογικά επιχειρήματα. Μία από τις πιο συχνές προκαταλήψεις που επηρεάζουν τον τρόπο επεξεργασίας πληροφοριών και τη λήψη αποφάσεων είναι η συλλογιστική βάση συναισθήματος. Όταν το συναίσθημα επηρεάζει τη συλλογιστική ενός ατόμου, το άτομο αυτό τείνει να παίρνει αποφάσεις που ταιριάζουν με όσα ήδη πιστεύει και γνωρίζει, χωρίς να υποψιάζεται ότι αυτό το συνταίριασμα μπορεί να είναι αποτέλεσμα προκατάληψης και όχι ορθής κρίσης.
Πως οι άνθρωποι ξεγελούν τον εαυτό τους;
Το να αμφισβητήσεις ή αλλάξεις τον τρόπο σκέψης και τις συνήθειες που έχεις απαιτεί σκληρή δουλειά και μπορεί να δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα. Οι άνθρωποι συνήθως προτιμούν να κάνουν περικοπές στη συλλογιστική τους και να αγνοούν δεδομένα που αντιτίθεται σε όσα πιστεύουν προκειμένου να επιβεβαιώσουν όσα ήδη γνωρίζουν και να μη νιώθουν ανασφάλεια. Οι άνθρωποι ξεγελούν τον εαυτό τους μέσα από ένα μηχανισμό όπου κατευθύνουν τον τρόπο σκέψης τους σε ένα
δρόμο επιβεβαίωσης της υπάρχουσας ταυτότητας τους, μέσα από επιλεκτική συγκράτηση πληροφοριών. Με αυτό τον τρόπο διατηρούν μια θετική αυτοεικόνα και αποφεύγουν τη γνωστική σύγκρουση. Προτιμούν να κάνουν έκπτωση στις «προβληματικές πληροφορίες» που διαφοροποιούνται από όσα πιστεύουν για να αποφύγουν μια γνωστική ασυμφωνία και τη ψυχική δυσφορία που αυτή προκαλεί, ιδιαίτερα σε θέματα που σχετίζονται με την άνεση, την χαρά, την ικανοποίηση και την ψυχική υγεία τους. Επομένως αντί να επανεξετάσουν μια πληροφορία που διαφοροποιείται από όσα γνωρίζουν, είναι πολύ πιο εύκολο να την αγνοήσουν και να πάνε με τις
ιδέες που θεωρούν οικίες και που τους κάνουν να νιώθουν ευχάριστα.
6 γνωστικές προκαταλήψεις που επηρεάζουν τον τρόπο που παίρνουμε καθημερινές αποφάσεις:
1. Φαινόμενο Ντάνινγκ-Κρούγκερ: είναι μια γνωστική προκατάληψη, στην οποία άτομα που δεν ειδικεύονται σε ένα τομέα θεωρούν ότι οι γνωστικές τους ικανότητες, είναι υψηλότερες από ότι πραγματικά είναι και προβαίνουν απλοϊκά σε αντίστοιχες πράξεις. Αντίθετα, άτομα υψηλής ειδίκευσης μπορεί να υποτιμούν τη δική τους σχετική ικανότητά ενώ μπορεί εσφαλμένα να υποθέτουν αυτά που γνωρίζουν και τα οποία είναι εύκολα για αυτούς είναι επίσης εύκολα για τους άλλους.
2. Προκατάληψη Επιβεβαίωσης: η τάση ενός ατόμου να αναζητήσει, να ερμηνεύσει και να ανακαλέσει πληροφορίες με τρόπο που να επιβεβαιώνει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή υποθέσεις του. Είναι ένας τύπος γνωστικής προκατάληψης και ένα συστηματικό σφάλμα του επαγωγικού συλλογισμού.
Οι άνθρωποι εμφανίζουν αυτή την προκατάληψη όταν συγκεντρώνουν ή θυμούνται πληροφορίες επιλεκτικά ή όταν τις ερμηνεύουν με μεροληπτικό τρόπο. Το φαινόμενο είναι ισχυρότερο για συναισθηματικά φορτισμένα θέματα και για βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις.
3. Μεροληπτική Προκατάληψη: είναι η προκατάληψη που αφορά την ανάγκη διατήρησης και ενίσχυσης της αυτό εκτίμησης. Στη προσπάθεια κάποιος να μιλήσει για τον εαυτό του με ευνοϊκό τρόπο τείνει να αποδίδει τις επιτυχίες του στις ικανότητες του και τις αποτυχίες του σε εξωτερικούς παράγοντες, αγνοώντας το δικό τους μερίδιο ευθύνης. Με αυτό τον τρόπο προστατεύουν την αυτό εικόνα τους.
4. Η πλάνη του Χαμένου Κόστους: είναι η προκατάληψη που σχετίζεται με τη δυσκολία που έχουν οι άνθρωποι να ξεπερνούν τα τελεσμένα κόστη. Αυτές τις μικρές επενδύσεις και προσπάθειες που έχουν ήδη κάνει κυνηγώντας κάποιο στόχο και που τους εμποδίζουν να πάρουν λογικές αποφάσεις στο παρόν. Όσο πιο δύσκολο (ή ακριβό) ήταν κάτι, τόσο πιο πολύτιμο το θεωρούν, χωρίς αυτό να στηρίζεται απόλυτα στη λογική. Με αυτό τον τρόπο μπορεί κάποιος να επιμένει σε μια απόφαση που είχε πάρει ακόμα και αν αυτό του κοστίζει περισσότερο από τα κέρδη που φιλοδοξεί να έχει.
5. Το φαινόμενο Βackfire: Πολλές φορές, η τεκμηριωμένη αλήθεια είναι πολύ λιγότερο σημαντική από την εικόνα για τον εαυτό. Όταν κάποιος πιστεύει σε μια ανυπόστατη θεωρία, η παράθεση αποδείξεων για το αντίθετο, μπορεί να οδηγήσει το άτομο αυτό σε μεγαλύτερη εμμονή με τη θεωρία του, ακόμη και όταν τα δεδομένα που του παρουσιαστούν, παρέχουν απτές αποδείξεις για το λάθος του. Είναι ευκολότερο για κάποιους να διατηρήσουν μια συγκεκριμένη προοπτική από το να παραδεχτούν την ήττα.
6. Το Φαινόμενο Φόρερ: Είναι η προκατάληψη που αφορά τη τάση των ανθρώπων να αξιολογούν προτάσεις ως εξαιρετικά ακριβείς, πιστεύοντας πως αφορούν τους ίδιους προσωπικά, ενώ στην πραγματικότητα είναι αρκετά ασαφείς και αόριστες ώστε να ισχύουν σε μία μεγάλη γκάμα ατόμων. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να εξηγήσει την ευρεία αποδοχή διαφόρων συστημάτων μεταφυσικής . Η υποκειμενική επιβεβαίωση αφορά την τάση των ανθρώπων να συσχετίζουν δύο άσχετα μεταξύ τους συμβάντα, επειδή μία πεποίθηση, μία προσδοκία, ή μία υπόθεση απαιτεί κάποιον συσχετισμό. Για αυτό το λόγο τα άτομα αναζητούν τα κοινά σημεία μεταξύ της προσωπικότητας τους και τα χαρακτηριστικά του αστρολογικού ζωδίου τους.
Βιβλιογραφία
Cook, J. & Lewandowsky, S. (2011). The debunking handbook. St. Lucia,
Australia: University of Queensland. Retrieved from
http://www.skepticalscience.com/docs/Debunking_Handbook.pdf
Dwyer, C.P. (2017). Critical thinking: Conceptual perspectives and practical
guidelines. Cambridge, UK: Cambridge University Press; with foreword by
former APA President, Dr. Diane F. Halpern.
Dwyer, C. P., Hogan, M. J., & Stewart, I. (2014). An integrated critical thinking
framework for the 21st century. Thinking Skills & Creativity, 12, 43–52.
Forer, B. R. (1949) "The Fallacy of Personal Validation: A classroom
Demonstration of Gullibility," Journal of Abnormal Psychology, 44, 118-121.
Kruger, J. &Dunning, D. (1999). Unskilled and unaware of it: How difficulties in
recognizing one's own incompetence lead to inflated self-Assessments. Journal
of Personality and Social Psychology, 77, 6, 1121–1134..
Tversky, A. & Kahneman, D. (1974). Judgment under uncertainty: Heuristics and
biases. Science, 185, 4157, 1124–1131.
West, R. F., Toplak, M. E., & Stanovich, K. E. (2008). Heuristics and biases as
measures of critical thinking: Associations with cognitive ability and thinking
dispositions. Journal of Educational Psychology, 100, 4, 930–941.
Κείμενο: Διαμαντοπούλου Δανάη, Ψυχολόγος MSc
#inmedhealth
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.blogspot.gr@gmail.com
Βρείτε μας στο Youtube!
*Οι απόψεις των εθελοντών αρθρογράφων είναι απολύτως προσωπικές και δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του ιδιοκτήτη.
0 Σχόλια