Γιατί θέλω να τα ελέγχω όλα;
Χωρίς αμφιβολία, όλοι θέλουμε να ελέγχουμε τη ζωή και την καθημερινότητα μας. Πρόκειται για μία φυσική και βαθιά ανάγκη, αλλά και αναγκαιότητα: Ο προγραμματισμός και το πλαίσιο οργανώνουν και διευκολύνουν την κάθε μας ημέρα, την εργασία, τις επαφές, τις υποχρεώσεις μας κ.ο.κ. Ταυτόχρονα, όταν μπορούμε να ελέγξουμε αυτά που μας αφορούν αισθανόμαστε ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και σταθερότητα. Πότε, λοιπόν, η ανάγκη για έλεγχο μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα;
Όταν αυτά που θέλω να ελέγξω αφορούν εμένα και πράγματα που ανήκουν στη σφαίρα εξουσίας μου και επιδέχονται ελέγχου, συνήθως δεν προκύπτουν προβλήματα. Όταν, όμως, θέλω να ελέγξω ανθρώπους και καταστάσεις, που εκ των πραγμάτων δεν ελέγχονται, εκεί αρχίζουν τα ζητήματα, τόσο σε προσωπικό όσο και διαπροσωπικό επίπεδο.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν ανάγκη να τηρούν ένα πολύ συγκεκριμένο πρόγραμμα, το οποίο στο μυαλό τους δεν γίνεται να αλλάξει ή να προσαρμοστεί αν προκύψει η ανάγκη, οι γονείς που προσπαθούν να ελέγχουν απόλυτα τα παιδιά τους ή είναι υπερπροστατευτικοί, άνθρωποι που έχουν μανία με την καθαριότητα ή με τον χρόνο και το πώς να τα προλάβουν όλα, που προνοούν για τα πάντα ή είναι πολύ συγκεντρωτικοί και θεωρούν ότι κανείς δεν μπορεί να κάνει κάτι τόσο σωστά όσο οι ίδιοι κλπ.
Κοινός παρονομαστής σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι η ανελαστικότητα, η μη ευελιξία. Όλα πρέπει να βρίσκονται υπό έλεγχο, σε πρόγραμμα, χωρίς αλλαγές και απρόοπτα.
Απόρροια της κατάστασης αυτής είναι το διαρκές άγχος που διακατέχει τον ελεγκτικό άνθρωπο, ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση, ώστε να διατηρεί ανά πάσα στιγμή την απόλυτη διαχείριση των πραγμάτων και να τη βελτιώνει όπου μπορεί. Ο άνθρωπος αυτός βλέπει τη ζωή σαν έναν αγώνα, δεν χαλαρώνει, δεν ησυχάζει και τελικά δεν απολαμβάνει αυτά που πάσχισε να πετύχει μέσω του ελέγχου. Επίσης, όταν αναπόφευκτα προκύψει κάτι απρόβλεπτο, δυσκολεύεται να το διαχειριστεί και πραγματικά υποφέρει.
Πού οφείλεται η υπερβολική ανάγκη για έλεγχο;
Για τον καθένα οι λόγοι μπορεί να είναι διαφορετικοί και σχετικοί με την προσωπική του ιστορία, ωστόσο μπορούμε να κάνουμε κάποιες σκέψεις για πιθανές αιτίες.
Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας είναι μία βασική παράμετρος. Αν, για παράδειγμα, οι γονείς μου είχαν την τάση για έλεγχο και άτεγκτο προγραμματισμό, ήταν πολύ αγχωμένοι, απαιτητικοί, άκαμπτοι και δεν επέτρεπαν τα λάθη, είναι πολύ πιθανό ως ενήλικας να έχω και εγώ αυτά τα χαρακτηριστικά, αφού αυτά διδάχθηκα. Στο άλλο άκρο, αν οι γονείς μου ήταν χαοτικοί και αποδιοργανωμένοι, δεν μου έβαζαν όρια και πλαίσιο, μεγαλώνοντας, υπάρχει περίπτωση να έχω μεγάλη ανάγκη για αυτά και να τα αποζητώ, στην προσπάθεια να αναπληρώσω το παιδικό έλλειμμα και να αποκτήσω την ασφάλεια που μου έλειψε τότε. Το σίγουρο είναι πως και στις δύο περιπτώσεις, που αναφέρονται ενδεικτικά, καθώς είναι πολλοί οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, υπάρχει αίσθημα ανασφάλειας και ανεπάρκειας, το οποίο προσπαθούμε να διαχειριστούμε μέσω του ελέγχου: Ελέγχοντας, δηλαδή, τα πράγματα έχουμε την αίσθηση ότι μπορούμε να είμαστε σε όλα καλοί, αλάνθαστοι και επαρκείς.
Ακόμα, η υπέρμετρη ανάγκη για έλεγχο ίσως υποδηλώνει ένα πιο υπαρξιακό άγχος απέναντι στη ρευστότητα του κόσμου και το άγνωστο. Είμαστε «λιλιπούτιοι» σε σχέση με το σύμπαν και η φύση μας είναι τέτοια που δεν μπορεί εύκολα να συμβαδίσει με το χάος. Έτσι, με το να ελέγχουμε έστω και μικροπράγματα στην καθημερινή μας ζωή, νιώθουμε ότι έχουμε κάποια εξουσία.
Επίσης, αυτή η υπερβολική απαίτηση που έχουμε από τον εαυτό μας να ελέγχουμε τον εξωτερικό κόσμο ίσως υποδεικνύει ότι κάτι δεν ελέγχουμε στον εσωτερικό μας κόσμο, συνεπώς αξίζει να αναρωτηθούμε: Μήπως υπάρχουν πτυχές μας που τις αισθανόμαστε ανεξέλεγκτες και χαώδεις; Τι δεν μπορούμε να διαχειριστούμε μέσα μας; Πιθανώς δεν θέλουμε ή δεν είμαστε έτοιμοι να κοιτάξουμε όλα αυτά τα ζητήματα, οπότε στρέφουμε την προσοχή έξω από εμάς, ελέγχοντας ό,τι άλλο μπορούμε, με υποσυνείδητο στόχο να αναπληρώσουμε αυτή την «αδυναμία», χωρίς ιδιαίτερη συναισθηματική εμπλοκή.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Στο ζήτημα του ελέγχου μία είναι η διέξοδος: Η συνειδητοποίηση ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα. Για την ακρίβεια, είναι άπειρα αυτά που ΔΕΝ μπορούμε να ελέγξουμε, ειδικά όταν πρόκειται για πράγματα έξω από εμάς. Φυσικά, αυτό το καταλαβαίνουμε όλοι νοητικά, όμως το αντιλαμβανόμαστε πραγματικά μέσα μας;
Όταν κατανοήσουμε βαθιά και σε ένα υπαρξιακό επίπεδο ότι οι απρόβλεπτοι παράγοντες είναι αμέτρητοι, ότι είμαστε πολύ μικροί σε σχέση με τον κόσμο και ότι αναλωνόμαστε στην προσπάθεια να κατορθώσουμε το αδύνατο, τότε μόνο μπορούμε να δούμε το παράλογο της υπόθεσης και να αφήσουμε τα ηνία του ελέγχου. Η ασφάλεια που νιώθουμε καθώς εποπτεύουμε, χειριζόμαστε και ρυθμίζουμε τα πάντα δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση. Το παράδοξο είναι ότι ο ελεγκτικός άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος: Αντίθετα, βρίσκεται υπό τον έλεγχο της εμμονικής του ανάγκης για έλεγχο!
Ο Επίκτητος είπε: «Μπορείς να είσαι ανίκητος αν δεν κατεβαίνεις σε κανέναν αγώνα που δεν θα μπορούσες να νικήσεις». Όσο πάμε κόντρα στη φύση των πραγμάτων δεν μπορούμε να απολαύσουμε τη ζωή. Ασφαλώς πρέπει να ελέγχουμε και να προγραμματίζουμε ορισμένα πράγματα, όμως από ένα σημείο και μετά είναι καλό να αφηνόμαστε στη ροή. Αυτό θα μας επιτρέψει να είμαστε ανοιχτοί, αυθεντικοί και αυθόρμητοι. Δεν πειράζει αν κάτι ξεφύγει από το πρόγραμμα και δεν πειράζει αν κάνουμε λάθος. Το κυνήγι του ελέγχου δεν σταματά ποτέ και είναι πραγματικά εξουθενωτικό, ενώ μία ζωή όπου ο έλεγχος δεν αποτελεί αυτοσκοπό είναι πολύ πιο ευτυχισμένη.
Όταν γίνουν αυτές οι συνειδητοποιήσεις τότε μπορεί να επέλθει και η απελευθέρωση. Αν το σκεφτούμε, είναι μεγάλη ανακούφιση να μην είναι όλα στο χέρι μας!
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc.-Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ. (2017). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Πεδίο.
Elder, L. & Paul, R. (2012). Ζήσε τη ζωή που σου αξίζει: Άλλαξε τον τρόπο σκέψης σου σε 25 ημέρες (Α.Κατσικερός, Μτφ). Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη.
May, R. (2010). Το νόημα του άγχους (Γ.Βασιλάκος, Μτφ). Αθήνα: Ύψιλον/Βιβλία
0 Σχόλια