Συναισθηματική Υπερφαγία: Όταν «πεινάει» η ψυχή
Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας ανήκει στις Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται όλο και πιο έντονα, σε άνδρες και γυναίκες, ξεκινώντας μετά τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής.
Σύμφωνα με το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών (DSM-5, 2013), τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται ώστε να γίνει η διάγνωση της εν λόγω διαταραχής είναι τα εξής:
Α. Έχουμε επαναλαμβανόμενα επεισόδια παρορμητικής κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων τροφής, χωρίς αίσθημα ελέγχου.
Β. Τα επεισόδια υπερφαγίας συνδέονται με 3 ή περισσότερα από τα ακόλουθα:
- Εξαιρετικά γρήγορη κατάποση μεγάλης ποσότητας φαγητού.
- Πρόσληψη τροφής μέχρι το άτομο να δυσφορεί από τον κορεσμό.
- Πρόσληψη τροφής, ενώ δεν υπάρχει σωματικό αίσθημα πείνας.
- Το άτομο τρώει μόνο του, καθώς αισθάνεται ντροπή για τις ποσότητες που καταναλώνει.
- Το άτομο αισθάνεται αηδία για τον εαυτό του, κατάθλιψη ή ενοχές μετά το επεισόδιο.
Γ. Σημαντική συναισθηματική δυσφορία σχετικά με την υπερφαγία.
Δ. Τα επεισόδια εμφανίζονται κατά μέσο όρο τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα για διάστημα τουλάχιστον 3 μηνών.
Ε. Τα επεισόδια δεν συνοδεύονται από αντισταθμιστικές συμπεριφορές (π.χ. αυτοπροκαλούμενοι εμετοί, εξαντλητική γυμναστική, χρήση καθαρτικών/διουρητικών) και δεν συμβαίνουν στα πλαίσια ψυχογενούς ανορεξίας/βουλιμίας .
Οι τροφές που καταναλώνονται σε υπερφαγικά επεισόδια είναι συνήθως χαμηλής ποιότητας (junk food), πλούσιες σε λίπος, υδατάνθρακες, ζάχαρη, ώστε εκτοξεύουν τις τιμές της ορμόνης σεροτονίνης, προκαλώντας αισθήματα ευχαρίστησης, ηρεμίας και ικανοποίησης. Βέβαια, λιγότερο συχνά, υπερφαγικά επεισόδια μπορούν να γίνουν και με υγιεινές τροφές ή με τροφές που έχουν ένα ιδιαίτερο νόημα για το άτομο (τροφές που φέρνουν μνήμες, συνδέονται με κάποιο αγαπημένο πρόσωπο κ.α.)
Ακριβώς επειδή στη Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας δεν υπάρχουν αντιρροπιστικές συμπεριφορές, τα επεισόδια οδηγούν σε αύξηση του βάρους, γι’ αυτό και τις περισσότερες φορές τα άτομα που εμφανίζουν τη διαταραχή είναι υπέρβαρα, χωρίς αυτό να είναι ο κανόνας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρόλο που δεν είναι προφανές, για τα άτομα αυτά η εικόνα του σώματος είναι εξαιρετικά σημαντική: Θαυμάζουν τα καλίγραμμα σώματα, θέλουν να τα αποκτήσουν και γι’ αυτό προσπαθούν να ακολουθούν δίαιτες, που συνήθως είναι ακραίες και στερητικές, γι’ αυτό και τελικά οδηγούν εκ νέου σε επεισόδια, διαωνίζοντας τον φαύλο κύκλο.
Χαρακτηριστικό είναι ότι, παρά την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού, συνήθως δεν υπάρχει απόλαυση. Στην αρχή ίσως υπάρχει κάποια ευχαρίστηση και κατά το επεισόδιο - που βιώνεται ως προσωπικός χρόνος - το άτομο ξεχνάει για λίγο τα άγχη και τα βάρη του, νιώθει μία προσωρινή ελευθερία και ανακούφιση, όμως τα αισθήματα αυτά γρήγορα δίνουν τη θέση τους στις ενοχές και την απογοήτευση για την απώλεια του ελέγχου και στο φόβο για την πρόσληψη βάρους και ό,τι αυτό συνεπάγεται (αυτοκριτική, σχόλια από περιβάλλον, body shaming κλπ).
Ωστόσο, πολύ συχνά, μπορεί κανείς να εμφανίσει συμπτώματα αυτής της διαταραχής, χωρίς να πληροί τα κριτήρια για τη διάγνωση της. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι από εμάς, σε κάποια περίοδο της ζωής μας ίσως έχουμε παρατηρήσει ότι στρεφόμαστε στο φαγητό για να καλύψουμε συναισθηματικές ανάγκες.
Το πλέον συνηθισμένο είναι να αναζητούμε παρηγοριά σε αγαπημένες μας τροφές όταν είμαστε στεναχωρημένοι ή στρεσαρισμένοι και θέλουμε να ανακουφιστούμε για λίγο. Για παράδειγμα, αν και εσείς επιλέγετε να φάτε για να αισθανθείτε καλύτερα μετά από κάποια δυσάρεστη εμπειρία ή αν επιβραβεύετε τον εαυτό σας με συγκεκριμένες τροφές όταν πετυχαίνετε κάτι, αν σκέφτεστε αρκετά γύρω από το φαγητό, ανυπομονείτε να επιστρέψετε σπίτι για να φάτε άμεσα κάτι συγκεκριμένο, τρώτε χωρίς να πεινάτε πραγματικά και έχετε ενοχές αφού καταναλώσετε τροφή, αυτό το άρθρο ίσως σας αφορά.
Τι σημαίνει η συναισθηματική υπερφαγία
Στη συναισθηματική υπερφαγία, το άτομο αντικαθιστά τη διαχείριση των συναισθημάτων του με την κατανάλωση τροφής. Αντί, δηλαδή, να αντιμετωπίσει αυτό που νιώθει, να το συνειδητοποιήσει, να ασχοληθεί μαζί του και να το εκφράσει, στρέφεται στο φαγητό για να παρηγορηθεί, να απασχοληθεί, να ξεχαστεί, να εκτονωθεί και να «καταπιεί» αυτό που αισθάνεται, όπως καταπίνει κάθε μπουκιά. Η κατανάλωση τροφής είναι συναισθηματική και ασυνείδητη. Το φαγητό δεν είναι πια το μέσο για να ικανοποιηθεί η βιολογική πείνα, αλλά έρχεται για να καλύψει μία συναισθηματική πείνα που εμφανίζεται ξαφνικά, μετά από σκέψεις, πρέπει να ικανοποιηθεί άμεσα και δεν σταματάει με τον κορεσμό.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Η αντιμετώπιση της συναισθηματικής υπερφαγίας, είτε ως διαγνωσμένης διαταραχής, είτε ως τάσης που δεν πληροί τα απαραίτητα διαγνωστικά κριτήρια, μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική με τη συνεργασία ειδικού ψυχικής υγείας και ειδικού διατροφολόγου. Η επιβολή δίαιτας και διατροφικών περιορισμών δεν φαίνεται να είναι βοηθητικά, καθώς όπως έγινε αντιληπτό, το πρόβλημα έχει βαθιές ρίζες και δεν αφορά το φαγητό. Έτσι, θα είναι πιο ουσιαστικό να προσεγγιστεί το ζήτημα ψυχοσυναισθηματικά, εφόσον συντρέχει ο πιο σημαντικός παράγοντας, που είναι η θέληση και η δέσμευση του ίδιου του ενδιαφερόμενου.
Κάποια βασικά βήματα σε μία πρώτη φάση διαχείρισης είναι τα ακόλουθα:
• Αποδοχή: Το να αποδεχθούμε την κατάσταση και τα συναισθήματα μας είναι η βάση για οτιδήποτε περαιτέρω. Καλούμαστε να δεχθούμε αυτό που μας συμβαίνει, να δεχθούμε ότι έχουμε και αυτή την υπερφαγική πλευρά, να δεχθούμε και αυτό το κομμάτι μας, το αδηφάγο. Μόνο αν αποδεχθούμε αυτό που θέλουμε να αλλάξουμε μπορούμε να πετύχουμε, γιατί μόνο τότε το κάνουμε δικό μας και αποκτάμε εξουσία πάνω του.
• Αυτό-παρατήρηση και στοχασμός: Τα υπερφαγικά επεισόδια χαρακτηρίζονται από έλλειψη συνείδησης, γι’ αυτό και έχει σημασία να επαναφέρουμε τη συνειδητότητα. Όταν επίκειται ένα επεισόδιο, αλλά και γενικά μέσα στην ημέρα, είναι πολύ βοηθητικό να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας, τις σκέψεις, τα συναισθήματα μας, τις σωματικές μας αισθήσεις, να σκεφτούμε τι προηγείται ενός επεισοδίου. Η τήρηση ημερολογίου θα βοηθούσε πολύ προς αυτό το σκοπό. Όσο περισσότερο αυξάνεται η παρατήρηση, τόσο ενισχύεται η επίγνωση και η εσωτερική διεργασία των ζητημάτων, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε σταδιακή μείωση των επεισοδίων και της υπερφαγικής τάσης.
• Εξάσκηση στην ενσυνείδητη διατροφή: Σε συνέχεια του παραπάνω βήματος, το να τρώμε συνειδητά είναι μία τακτική που πρέπει να γίνει καθημερινή μας συνήθεια και στάση. Δυστυχώς, είναι πολύ σύνηθες το να τρώμε μηχανικά και βιαστικά, μπροστά σε μία οθόνη. Ας εισάγουμε και εδώ την παρατήρηση: Τι τρώμε, πώς και γιατί; Γευόμαστε πραγματικά; Απολαμβάνουμε; Τι σκεφτόμαστε καθώς καταναλώνουμε φαγητό; Όταν τρώμε, ο στόχος είναι να παρατηρούμε και να σκεφτόμαστε αυτό ακριβώς που τρώμε, όντας πραγματικά παρόντες εκείνη την στιγμή.
• Αναζήτηση εναλλακτικών: Μπορούμε να βρούμε και να ορίσουμε εναλλακτικές δραστηριότητες, ώστε να αντισταθούμε στις υπερφαγικές τάσεις. Έτσι, όταν αισθανόμαστε ότι πρόκειται να προσφύγουμε ξανά στο φαγητό προς ανακούφιση, μπορούμε να παίρνουμε τηλέφωνο ή να βρισκόμαστε με κάποιον φίλο, να βγαίνουμε για περπάτημα, να βλέπουμε μία αγαπημένη ταινία ή να ασχολούμαστε με κάτι δημιουργικό. Οι εναλλακτικές θα πρέπει να μας προσφέρουν ευχαρίστηση και αποφόρτιση, ώστε το φαγητό να μην χρειάζεται πια να εξυπηρετήσει αυτό το σκοπό.
Πάνω από όλα χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε τι συμβολίζει για εμάς η υπερφαγία και ποιες ανάγκες μάς ικανοποιεί. Τι είναι για εμάς η τροφή; Ποια κενά προσπαθούμε να γεμίσουμε μέσα μας με το φαγητό; Πώς αντιμετωπίζουμε το σώμα και την υγεία μας; Θέτοντας ερωτήματα αυξάνουμε την επίγνωση και την αυτογνωσία μας, ώστε είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις δυσκολίες. Αν θέλουμε να απαλλαγούμε από τις υπερφαγικές τάσεις χρειάζεται να δούμε πώς αντιλαμβανόμαστε και σχετιζόμαστε με το φαγητό.
Η υγιής σχέση με την τροφή αντικατοπτρίζει και μία υγιή σχέση με τον εαυτό και τους άλλους. Αντίθετα, μία διαστρεβλωμένη σχέση ίσως υποδεικνύει ανεπίλυτα ζητήματα και εσωτερικές συγκρούσεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση, παιδικά τραύματα, δύσκολες σχέσεις με γονείς (ιδιαίτερα την μητέρα-τροφό) κ.α.
Οι Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής τελικά δεν σχετίζονται τόσο με την τροφή, όσο με την ψυχή. Ας μην ξεχνάμε ότι η τροφή είναι από τις πρώτες μορφές αγάπης που παίρνουμε, γι’ αυτό και συνδεόμαστε τόσο έντονα με αυτή. Ίσως, λοιπόν, αυτό που «πεινάει» είναι η ψυχή μας, οπότε ας σκεφτούμε: Με τι την θρέφουμε? Μήπως της λείπουν «θρεπτικά συστατικά»; Μήπως της λείπει φροντίδα;
Η αυθεντική επαφή με τον εαυτό μας, η αυτό-έκφραση, η ουσιαστική σύνδεση με ανθρώπους, η ενσυνειδητότητα και η αγάπη μπορούν να νοηματοδοτήσουν τη ζωή μας, να καλύψουν ελλείμματα και να αποτελέσουν ισχυρά «αντίδοτα».
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/ Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
- Τζαβάρας, Δ. (2008). «Διαταραχές πρόσληψης τροφής: Ανορεξία, βουλιμία, υπερφαγία, παχυσαρκία». Αθήνα: Mediforce.
- American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author. http://dx.doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596.Introduction
- Feltham, C. & Horton, I. (Επιμ.). (2001). Οδηγός Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας (Π.Γεωργοπούλου, Η.Κουσουνέλου, Ο.Λαζοπούλου, Ε.Οθείτη, Μτφ.). Αθήνα: Π.Ασημάκης.
- Russell, K et al. (2011). «Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία των διαταραχών πρόσληψης τροφής» (Στ.Μπέλλος, Μτφ.). Αθήνα: University Studio Press.
0 Σχόλια