Ποιο είναι το σενάριο ζωής σας;
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς θα ήταν αν η ζωή σας γινόταν βιβλίο ή ταινία;
Τι ιστορία θα ήταν; Ποιος θα ήταν ο τίτλος της; Ποιοι θα έπαιζαν; Θα ήταν χαρούμενη ή θλιβερή, περιπετειώδης ή δραματική; Τι τέλος θα είχε;
Η θεωρία του σεναρίου ζωής αναπτύχθηκε από τον Eric Berne, έναν Καναδό ψυχίατρο που αν και αρχικά εκπαιδεύτηκε στην ψυχανάλυση, γρήγορα απομακρύνθηκε από τους κόλπους της και τη δεκαετία του 1960 εισήγαγε τη δική του θεωρία προσωπικότητας, επικοινωνίας και ανάπτυξης, γνωστή ως Συναλλακτική Ανάλυση, σημαντικό κομμάτι της οποίας αποτελεί το σενάριο ζωής (life-script).
Ο Berne όρισε το σενάριο ζωής ως «ένα ασυνείδητο σχέδιο ζωής που δημιουργήθηκε στην παιδική ηλικία, ενισχύθηκε από τους γονείς και αιτιολογήθηκε από τα επακόλουθα γεγονότα». Κάθε παιδί, λοιπόν, ήδη από τη βρεφική ηλικία και μέχρι τα πέντε περίπου έτη, δομεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο για τη ζωή του, με αρχή, μέση και τέλος, επηρεασμένο από τις αλληλεπιδράσεις με τους γονείς και τα λεκτικά ή μη λεκτικά μηνύματα που έλαβε από το περιβάλλον. Τα μηνύματα αυτά οδηγούν το παιδί σε συμπεράσματα και πεποιθήσεις για τον εαυτό του, τους άλλους, τον κόσμο και τη ζωή.
Έτσι, το σχέδιο καθορίζεται από ασυνείδητες αποφάσεις, βάσει των συναισθημάτων που βιώνει το παιδί, και εξυπηρετεί έναν συγκεκριμένο σκοπό: να το προστατέψει από ένα απειλητικό και εχθρικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, αν μία μητέρα δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις ανάγκες του παιδιού της, το παιδί μπορεί να συμπεράνει ότι η μητέρα είναι αναξιόπιστη, άρα οι γυναίκες ή οι άνθρωποι γενικά είναι αναξιόπιστοι ή ότι φταίει εκείνο που η μητέρα δεν το φροντίζει, επομένως μπορεί να αποφασίσει ότι κάτι δεν πάει καλά με το ίδιο. Αυτές οι σεναριακές πεποιθήσεις, που συχνά είναι ακραίες, καθώς ένα παιδί σκέφτεται και βιώνει με πολύ έντονο και ιδιαίτερο τρόπο, λειτουργούν ως στρατηγικές άμυνας σε έναν σκληρό κόσμο και εδραιώνονται βαθιά.
Γράφουμε λοιπόν την ιστορία μας, βάσει μηνυμάτων και εντολών των σημαντικών προσώπων της ζωής μας (των «σημαντικών άλλων»), και την ακολουθούμε πιστά, υιοθετώντας στάσεις και συμπεριφορές που τελικά την επιβεβαιώνουν.
Ο Berne κάνει λόγο για τριών ειδών σενάρια με βάση το περιεχόμενο: Το σενάριο του νικητή (εκείνου που πιστεύει και πετυχαίνει τους στόχους του), του ηττημένου (εκείνου που δεν τους πετυχαίνει) και του μη νικητή (εκείνου που ούτε πετυχαίνει ούτε δεν πετυχαίνει, γιατί δεν ρισκάρει). Αν κατά την παιδική ηλικία πήγαν όλα κατά βάση καλά, το σενάριο που θα γράψουμε θα είναι μάλλον θετικό και θα νιώθουμε περισσότερο «νικητές». Σε γενικές γραμμές θα έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και τους άλλους και θα βιώνουμε τον κόσμο θετικά και χωρίς φόβο, αλλά με αυτοπεποίθηση. Αν, όμως, βιώσαμε τραύματα και ελλείμματα, πιθανόν να γράψουμε ένα πιο «δραματικό» σενάριο, αυτό του «ηττημένου». Με βάση το παραπάνω παράδειγμα, το παιδί που παραμελήθηκε, στην ενήλικη ζωή του είναι πιθανόν να φτιάξει έτσι τον κόσμο του, ώστε να σχετίζεται με ανθρώπους που το απορρίπτουν ή το προδίδουν, επικυρώνοντας έτσι τη βασική σεναριακή πεποίθηση «Οι άνθρωποι είναι αναξιόπιστοι». Τη θεμελιώδη πεποίθηση συνήθως πλαισιώνουν και άλλες υποστηρικτικές πεποιθήσεις όπως: «Ο κόσμος είναι άδικος», «Δεν μπορείς να πάρεις αγάπη», «Όλα είναι μάταια» κ.α.
Και εύλογα κανείς αναρωτάται: Γιατί το κάνουμε αυτό; Γιατί επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά ένα δυσλειτουργικό μοτίβο; Γιατί υποβάλλουμε τον εαυτό μας σε αυτό το βασανιστήριο;
Ο βασικός λόγος, κατά τη Συναλλακτική Ανάλυση και άλλες θεωρίες, είναι ότι προσπαθούμε να λύσουμε ένα πρόβλημα που έμεινε ανεπίλυτο κατά την παιδική ηλικία και αφορά τη βασική ανθρώπινη επιθυμία: να πάρουμε αγάπη. Έτσι, επαναλαμβάνουμε το σενάριο και αναβιώνουμε τις στρατηγικές που επιλέξαμε ασυνείδητα ως παιδιά, ειδικά σε ψυχοπιεστικές καταστάσεις, που ίσως ξυπνούν αναμνήσεις από παρελθοντικές εμπειρίες. Συνεπώς, στο παραπάνω παράδειγμα, αν ως ενήλικο άτομο σχετίζομαι με έναν σύντροφο που δεν με φροντίζει ή δεν με στηρίζει αρκετά, τότε ενεργοποιείται η εμπειρία με τη μητέρα, «μπαίνω» στο σενάριο και αρχίζω να αντιδρώ όπως το παραπονεμένο παιδί που υπήρξα, ελπίζοντας ότι αυτή τη φορά κάτι θα αλλάξει και θα πάρω αυτό που μου έλειψε τότε.
Γιατί είναι σημαντικό το σενάριο ζωής;
Το σενάριο ζωής, που ο καθένας έχει επιλέξει, είναι υπεύθυνο για πολλά προβλήματα και δυσκολίες που τυχόν αντιμετωπίζει, όμως αποτελεί και ένα σπουδαίο εργαλείο αυτογνωσίας. Αποκτώντας επίγνωση για το σχέδιο που έχουμε «καταστρώσει», μπορούμε να κατανοήσουμε τα πρότυπα της ζωής μας, τα μοτίβα που ακολουθούμε και τον λόγο που έχουμε συγκεκριμένες πεποιθήσεις και στάσεις. Κατανοώντας την ιστορία μας, μέσα από την προσωπική μας ψυχοθεραπεία, μπορούμε να έρθουμε σε βαθύτερη επαφή με τον εαυτό μας, να φωτίσουμε σκοτεινά σημεία, να θεραπεύσουμε πρώιμα τραύματα και να πετύχουμε την προσωπική αλλαγή. Σκοπός της θεραπείας είναι να απελευθερωθούμε από το σενάριο, ανακαλύπτοντας τις πληγές και τα ελλείμματα της παιδικής ηλικίας, και έτσι να απαγκιστρωθούμε από τις παιδικές μας στρατηγικές, αλλά και από πεποιθήσεις που δεν μας εξυπηρετούν πια και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Στόχος είναι να έρθουμε πιο κοντά στον ενήλικο εαυτό μας, να αναδιοργανώσουμε το σύστημα των πεποιθήσεων και να λαμβάνουμε αποφάσεις αυτόνομες και ελεύθερες σεναρίου.
Το να απομακρυνθούμε από το σενάριο ζωής που έχουμε γράψει δεν είναι εύκολη υπόθεση, είναι όμως εφικτό: Μπορούμε να αλλάξουμε τις αποφάσεις που πήραμε ως «ηττημένοι» και να τις αντικαταστήσουμε με αποφάσεις «νικητή». Εμείς είμαστε οι σεναριογράφοι, οι σκηνοθέτες και οι πρωταγωνιστές στη ζωή μας. Μπορούμε να γράψουμε ένα καινούριο, συνειδητό σενάριο, με νέο τίτλο, άλλη πλοκή, άλλους ήρωες, με διαφορετικό φινάλε, βασισμένο στα όνειρα και τις επιθυμίες μας, στο ποιοι θέλουμε να είμαστε και πάνω απ’ όλα απελευθερωμένο από το δύσκολο παρελθόν και προσανατολισμένο στο εδώ και τώρα.
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
Stewart, I. & Joines, V. (2006). H Συναλλακτική Ανάλυση Σήμερα: Μια νέα Εισαγωγή στη Συναλλακτική Ανάλυση. (Ευδ.Ρέντα, Μτφ). Αθήνα: Π.Ασημάκης
0 Σχόλια