Αναβλητικότητα: Πού οφείλεται και πώς να την αντιμετωπίσουμε
«Όταν έχεις να ανέβεις ένα βουνό, μη νομίζεις ότι θα γίνει μικρότερο αν περιμένεις» (H. Jackson Brown, Jr.).
Η αναβλητικότητα είναι μια συμπεριφορά αποφυγής υποχρεώσεων και ενεργειών που πρέπει να κάνουμε, επειδή συνήθως δεν θέλουμε να προσπαθήσουμε ή να αντιμετωπίσουμε κάτι δυσάρεστο. Αυτή η συμπεριφορά συνοδεύεται από την υπόσχεση ότι θα ανταποκριθούμε μελλοντικά και από συνεχείς δικαιολογίες του τύπου «Λειτουργώ καλύτερα υπό πίεση, προλαβαίνω και αύριο, δεν απαιτείται ιδιαίτερος χρόνος» κλπ. Το σίγουρο είναι ότι η αναβλητικότητα αποτελεί τροχοπέδη στην καθημερινότητα μας, μας κρατάει στάσιμους, μακριά από τους στόχους μας και χωρίς αμφιβολία πρόκειται για έναν τρόπο να σαμποτάρουμε τον εαυτό μας.
Πού οφείλεται
Οι λόγοι για τους οποίους κάποιος γίνεται αναβλητικός ποικίλλουν:
Η αρχή της ευχαρίστησης: Πρώτος ο Φρόιντ μίλησε για το ότι ο άνθρωπος έχει την τάση να αποφεύγει οτιδήποτε μπορεί να του προκαλέσει άγχος ή δυσάρεστα συναισθήματα. Δεν θέλουμε να κάνουμε πράγματα που δεν μας αρέσουν και έτσι, προτιμάμε π.χ. να χαζέψουμε στην τηλεόραση, από το να ασχοληθούμε με κάτι που ίσως μας αγχώσει ή μας βαρύνει.
Η προκατάληψη του παρόντος: Ο άνθρωπος προτιμά να κάνει κάτι στο παρόν εις βάρος ενός μελλοντικού κέρδους. Υπερεκτιμά, δηλαδή, την αξία ενός πράγματος στο τώρα (π.χ. μία βλαβερή συνήθεια) και υποτιμά την αξία ενός άλλου πράγματος στο μέλλον (π.χ. καλή υγεία).
Χαμηλό κίνητρο: Συχνά, οι επιθυμίες και οι στόχοι μας δεν είναι τόσο ισχυροί ώστε να μας κινητοποιήσουν, παρόλο που τους βιώνουμε ως ισχυρούς. Π.χ. αν θέλω να χάσω βάρος, αλλά ποτέ δεν προσπαθώ, ίσως με μια βαθύτερη ενδοσκόπηση ανακαλύψω ότι δεν θέλω εγώ να αδυνατίσω, αλλά είναι το περιβάλλον που εμμέσως μού το επιβάλλει.
Η σχέση με τον χρόνο: Για πολλούς, η σχέση με τον χρόνο είναι δύσκολη και συνδέεται με συνεχές άγχος. Νιώθουμε ότι ο χρόνος μας κυνηγά, ότι δεν μπορούμε να προλάβουμε τις δουλειές μας, δυσκολευόμαστε να τηρήσουμε τα χρονικά πλαίσια, δεν τα πάμε καλά με την οργάνωση κλπ.
Αντίδραση: Άτομα που έχουν μεγαλώσει με γονείς αυστηρούς και απαιτητικούς, συχνά γίνονται αναβλητικά, αντιδρώντας υποσυνείδητα σε αυτή την επιτακτικότητα των γονιών, δηλώνοντας εμμέσως «Όχι, δεν θα το κάνω, δεν θα με ελέγξεις». Εδώ η αναβλητικότητα ενισχύει την αίσθηση της αυτονομίας.
Φόβος για το «τέλος εποχής»: Αυτό αφορά περισσότερο σημαντικά βήματα που αναβάλλουμε, όπως για παράδειγμα τη λήψη ενός πτυχίου. Η ολοκλήρωση των σπουδών, το προχώρημα σε επόμενα στάδια και η ανάληψη μεγαλύτερων ευθυνών, επαγγελματικά πια, για πολλούς μπορεί να φαντάζουν τρομακτικά, συνεπώς επιλέγουν να τα αναβάλλουν και να παραμείνουν στην ανεμελιά της φοιτητικής ιδιότητας.
Τελειομανία και φόβος αποτυχίας: Όταν αναζητούμε πάντα το τέλειο αποτέλεσμα, βρίσκουμε συνέχεια ατέλειες και λόγους, έτσι ώστε να μην ολοκληρώνουμε το project. Ο τελειομανής δεν αποδέχεται τα λάθη και τη μετριότητα, άρα και τον φυσιολογικό ατελή εαυτό του. Συνήθως έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση και φοβάται την αποτυχία, γιατί εξαρτά την αξία του από την απόδοση του. Εδώ η αναβλητικότητα προστατεύει από το να αισθανθούμε ανεπαρκείς: Είναι προτιμότερο να θεωρώ ότι για την αποτυχία φταίει η έλλειψη χρόνου και οργάνωσης, παρά η έλλειψη ικανότητας και τα λάθη μου.
Φόβος επιτυχίας: Όταν πετυχαίνουμε τους στόχους μας και είμαστε σε όλα πολύ καλοί, είναι φυσικό το περιβάλλον να έχει πάντα προσδοκίες από εμάς, κάτι που ίσως μας δημιουργεί πίεση. Έτσι, φοβούμενοι ότι δεν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στα standards , δεν προχωράμε σε δράση.
Το κόστος της αναβλητικότητας
Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η αναβλητικότητα λειτουργεί όπως ένας μηχανισμός άμυνας: μας προστατεύει από κάτι. Ωστόσο, ταυτόχρονα κάτι μας στερεί και αυτό είναι η παραγωγικότητα και η ψυχική ισορροπία.
Το παράδοξο είναι ότι, στην προσπάθεια να αποφύγουμε κάτι στρεσογόνο, όντας αναβλητικοί, τελικά δεν αποφεύγουμε να βιώσουμε στρες. Όλες αυτές οι αναβολές και οι εκκρεμότητες που υπάρχουν στο πίσω μέρος του μυαλού μας, στην πραγματικότητα μας προκαλούν ένα συνεχές υποβόσκον στρες και μας βαραίνουν πολύ περισσότερο, από όσο θα επιβαρυνόμασταν με το να δράσουμε προς αυτές. Έτσι, η αναβλητικότητα μας κάνει να αισθανόμαστε στεναχώρια, απογοήτευση, άγχος και ενοχή, μας «τρώει» πολύτιμο χρόνο, δημιουργεί προβλήματα στην εργασία και τις σχέσεις μας και μας κρατάει άπραγους και μη δημιουργικούς. Στην περίπτωση της χρόνιας αναβλητικότητας δεν αποκλείεται και η συνύπαρξη με κάποια ψυχική διαταραχή, όπως κατάθλιψη, όπου η χαμηλή αυτοπεποίθηση και η έλλειψη ενέργειας αυξάνουν την τάση της αναβλητικότητας.
Πώς να την αντιμετωπίσουμε:
Αναγνωρίστε την αναβλητικότητα σας: Αποδεχτείτε ότι τείνετε να αναβάλλετε πράγματα που έχετε να κάνετε και μην αυταπατάστε. Δεν πειράζει που είστε αναβλητικοί. Σε πρώτη φάση απλά δείτε το, χωρίς να το κρίνετε.
Διερευνήστε τους λόγους: Αναρωτηθείτε πότε ξεκίνησε η αναβλητικότητα σας, τι σας ώθησε σε αυτήν, σε τι σας εξυπηρετεί. Η κατανόηση των λόγων της συμπεριφοράς σας είναι το πρώτο σημαντικό βήμα για τη διαχείριση της.
Μάθετε από την αναβλητικότητα του παρελθόντος: Τι συνέβη όταν ήσασταν αναβλητικοί στο παρελθόν; Τι κερδίσατε και τι χάσατε; Αν το κόστος ήταν μεγαλύτερο, πόσες φορές ακόμη θα βγείτε χαμένος;
Οραματιστείτε την ανταμοιβή σας: Σκεφτείτε τι έπεται μετά την ολοκλήρωση του project σας. Ποιο θα είναι το κέρδος σας; Πόσο θα ανακουφιστείτε, πόσο καλύτερα θα νιώσετε για τον εαυτό σας, πόσο επιπλέον χρόνο θα έχετε για να ασχοληθείτε με αυτά που σας ευχαριστούν;
Φτιάξε το πλάνο σας: Είναι ερευνητικά αποδεδειγμένο ότι, όταν καταγράφουμε τους στόχους μας και θέτουμε ένα χρονικό πλαίσιο, δεσμευόμαστε σε μεγαλύτερο βαθμό και έχουμε περισσότερες πιθανότητες να πετύχουμε. Μάλιστα, έχει βρεθεί ότι μετά την ολοκλήρωση ενός task, η διαγραφή του από τη λίστα μας αυξάνει κατά πολύ τα επίπεδα της ντοπαμίνης!
Δράστε τώρα: Το παρόν είναι το μόνο που έχουμε. Ακόμη και αν δεν μπορείτε άμεσα να ολοκληρώσετε ένα μεγάλο project και η διαδικασία σας φαίνεται «βουνό», είναι σημαντικό να ενεργοποιηθείτε και να μπείτε σε δράση. Σπάστε το project σε μικρούς στόχους και κινηθείτε σταδιακά. Μόνο που θα είστε σε ενεργοποίηση, η διάθεση και το κίνητρο σας θα ενισχύονται διαρκώς, αφού «Τρώγοντας έρχεται η όρεξη».
Αντικαταστήστε το «πρέπει» με το «θέλω»: Αντί να πείτε «Πρέπει να τελειώσω τη δουλειά», πείτε «Θέλω να την τελειώσω». Η λέξη «πρέπει» είναι από μόνη της αρνητικά φορτισμένη. Λέγοντας «Θέλω» ενισχύετε την πρόθεση σας, γίνεστε πιο θετικοί και κινητοποιείστε περισσότερο.
Δεσμευτείτε: Αν, για παράδειγμα, θέλετε να ξεκινήσετε να γυμνάζεστε και όλο το αναβάλλετε, πληρώστε τη συνδρομή στο γυμναστήριο ή προμηθευτείτε τα όργανα που χρειάζεστε για να γυμνάζεστε στο σπίτι.
Τα χρήματα που θα έχετε δώσει και στις δύο περιπτώσεις μάλλον θα σας κρατήσουν «δεμένους» στο στόχο σας και θα σας παρακινήσουν.
Συνειδητοποιείστε ότι το τέλειο δεν υπάρχει: Στοχεύστε στο πολύ καλό. Αν περιμέναμε να κάνουμε κάτι τόσο άψογα, ώστε κανείς να μην μπορεί να βρει ψεγάδι, δεν θα γινόταν ποτέ τίποτα.
Η αναβλητικότητα μας πάει πίσω και παρόλο που γνωρίζουμε ότι βλάπτει την ποιότητα ζωής μας, είναι δύσκολο να βγούμε από αυτή. Όταν είναι σταθερά παγιωμένη, τακτικές όπως οι παραπάνω ίσως δεν βοηθήσουν αρκετά. Και αυτό γιατί, σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν αποτελεί απλώς μία τάση ή συμπεριφορά, αλλά συνδέεται άμεσα με τον εαυτό μας και τα βιώματα του. Επομένως, αν η αναβλητικότητα μας κάνει δυσλειτουργικούς και δυσκολεύει τη ζωή μας, είναι καλό να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό, ο οποίος θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε το προσωπικό νόημα που έχει για εμάς αυτό το χαρακτηριστικό και να υιοθετήσουμε νέες λειτουργικές πεποιθήσεις και συμπεριφορές.
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία: S.J. Scott (2017). How to Stop Procrastinating: A Simple Guide to Mastering Difficult Tasks and Breaking the Procrastination Habit. Oldtown Publishing LLC.
0 Σχόλια