Ψυχικό τραύμα: 7 συμπεριφορές που υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας ανεπεξέργαστης πληγής
Ως ψυχικό τραύμα εννοείται εκείνη η «πληγή» που προκαλείται στην ψυχή ενός ατόμου, όταν αυτό βιώνει καταστάσεις ιδιαίτερα στρεσογόνες και δυσβάσταχτες, που διαταράσσουν τη συναισθηματική του ισορροπία και την αίσθηση τηςπροσωπικής ασφάλειας. Τέτοιες καταστάσεις μπορεί να είναι, για παράδειγμα, η παραμέληση ή ηαπόρριψη από τον γονιό, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, η κακοποίηση, η ασθένεια, ένα δυστύχημα κ.α. Ωστόσο, για τον καθένα, το τι μπορεί να είναι τραυματικό είναι μία υποκειμενική υπόθεση, που εξαρτάται από παράγοντες όπως η προσωπικότητα, το περιβάλλον, οι προηγούμενες εμπειρίες.
Δεν είναι καθόλου σπάνιο ένα άτομο να φέρει κάποιο σοβαρό τραύμα, όμως να μην έχει καμία επίγνωση και να μην το αντιλαμβάνεται. Σε τέτοιες περιπτώσεις, αυτό που μπορεί να το «ξυπνήσει» είναι η ψυχολογική δυσφορία που συνήθως υπάρχει και που δεν μπορεί να εξηγηθεί, καθώς και κάποιεςσυμπεριφορές του στην καθημερινότητα και στις σχέσεις.
Αυτές οι συμπεριφορές υιοθετούνται από το άτομο,τις περισσότερες φορές ασυνείδητα, μετά από ένα τραυματικό γεγονός, με σκοπό να αποκαταστήσουντην αίσθηση της εσωτερικής ισορροπίας, να το προστατεύσουν και να το βοηθήσουν να ανταπεξέλθει σε αντίστοιχες ψυχοπιεστικές καταστάσεις στο μέλλον. Γεγονότα, άνθρωποι ή πλαίσια που «θυμίζουν» το πρωταρχικό τραυματικό συμβάν (triggers) γίνονται αντιληπτά ως απειλές, με αποτέλεσμα να ενεργοποιούνται οι αμυντικοίμηχανισμοί, που ο καθένας έχει ασυνείδητα επιλέξει και οι οποίοι καταλήγουν να διαμορφώνουν μοτίβα αντιμετώπισης του στρες.Για παράδειγμα, εάν κάποιος έχει βιώσει ως παιδί εγκατάλειψη από τον γονιό, είναι πολύ πιθανό να φέρει αυτό το αίσθημα εγκατάλειψης και στην ενήλικη ζωή, με αποτέλεσμα να εισέρχεται στις σχέσεις του υπό το φόβο ότι θα εγκαταλειφθεί και να αντιδρά υπερβολικά στην παραμικρή ματαίωσηή να μην συνδέεται καν με άλλους ανθρώπους.
Για τον καθένα αυτές οι άμυνες είναι μοναδικές, όμως υπάρχουν κάποιες «κλασικές» συμπεριφορές,οι οποίες συναντώνται πολύ συχνά σε ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχικό τραύμα. Ας δούμε μερικές από αυτές:
1. Αποφυγή: Οι αποφευκτικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν το να εξαφανίζεται κανείς (ghosting), να διακόπτει την επικοινωνία, να μην αντέχει τις στενές σχέσεις και την οικειότητα, να αρνείται συναισθήματα ή γεγονότα και να αποφεύγει οποιοδήποτε ερέθισμα σχετίζεται με το τραύμα.
2. Αποσύνδεση: Το άτομο βρίσκεται κάπου σωματικά, όμως νοερά αποσυνδέεται από το σώμα και το περιβάλλον του, με συνέπεια να έχει κενά μνήμης, να αισθάνεται μπερδεμένο και αποκομμένο από την πραγματικότητα.
3. Επιθετικότητα: Εδώ, διάφορες επιθετικές συμπεριφορές προς τους άλλους όπως οι φωνές, η επικριτικότητα, ο εκφοβισμός, η καταπάτηση των ορίων και η με το παραμικρό αμυντική στάση, εκτονώνουν το θυμό και την καταπίεση που έχει υποστεί κάποιος που είναι ψυχικά τραυματισμένος.
4. Το σύνδρομο του «καλού παιδιού»: Τα «καλά παιδιά», υπό το φόβο της απόρριψης, δείχνουν μία αυταπάρνηση, παραμελούν τις ανάγκες τους για χάρη των άλλων, δεν λένε «όχι», δεν συγκρούονται, επιτρέπουν την καταπάτηση των ορίων τους και έχουν ως προτεραιότητα το να ευχαριστούν τους άλλους, με σκοπό να κερδίσουν την αγάπη και την αποδοχή, η έλλειψη των οποίων τα έχει τραυματίσει, συνήθως, κατά την παιδική ηλικία.
5. Εξαρτήσεις: Οι άνθρωποι με εξαρτητικές τάσεις, όπως π.χ. κατανάλωση ουσιών, συνήθως προσπαθούν να διαχειριστούν το τραύμα με το να δραπετεύουν από την πραγματικότητα και έτσι να αποφεύγουν δυσάρεστα συναισθήματα.
6. Αρνητικό φίλτρο: Σε αυτή την περίπτωση, το άτομο υιοθετεί μία αρνητική οπτική για τη ζωή και αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τους ανθρώπους ως απειλητικούς και αναξιόπιστους. Η πεποίθηση αυτή προστατεύει από δυσάρεστες εκπλήξεις και το κρατά σε εγρήγορση και ετοιμότητα να αντιμετωπίσει το κακό ή την προδοσία που θα συμβεί ανά πάσα στιγμή.
7. Υπερ-επαγρύπνηση: Το άτομο βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνηση ως προς το περιβάλλον και τις αντιδράσεις των άλλων. Παρατηρεί οποιαδήποτε κίνηση, έκφραση και αλλαγή και μπορεί να θεωρεί με ασήμαντες αφορμές ότι κάτι δεν πάει καλά και ότι οι άλλοι έχουν κάτι μαζί του. Επίσης, αντιδρά υπερβολικά και τρομάζει πολύ εύκολα αν κάποιος το ξαφνιάσει.
Εκτός των παραπάνω συμπεριφορών, υπάρχουν επίσης πολλά συμπτώματα που αν διαρκούν και επιμένουν, μπορεί να υποδηλώνουν την ύπαρξη ψυχικού τραύματος. Τέτοια συμπτώματα είναι οι έντονοι πονοκέφαλοι, το αδικαιολόγητο αίσθημα κόπωσης, η θολή σκέψη, η έλλειψη συγκέντρωσης, οι σωματικοί πόνοι και οι διαταραχές στον ύπνο.
Τελικά πόσο μας προστατεύουν οι άμυνες μας;
Οι αμυντικοί μηχανισμοί αναπτύσσονται με σκοπό να μας προστατέψουν, και πράγματι,μέχρι κάποια στιγμή, το κάνουν με μεγάλη επιτυχία. Μετά την ενηλικίωση, όμως, καθώς χρονίζουν και παγιώνονται περισσότερο, παύουν να μας εξυπηρετούν τόσο, δημιουργώντας επιπλέον προβλήματα: Γίνονται εμπόδιο για την προσωπική μας ανάπτυξη, μας κάνουνδυσλειτουργικούς, ενώ βλάπτουν σημαντικά την ψυχολογική ευεξία και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Λόγω των άμυνων, ένα τραύμα μπορεί να μείνει για πολλά χρόνια καλά κρυμμένο και η πρόσβαση σε αυτό να είναι δύσκολη. Το ανεπεξέργαστο τραύμα, δυστυχώς, δεν απαλύνεται απλά με την πάροδο του χρόνου. Αντίθετα, συσσωρεύει ενέργεια και εκδηλώνεται με επώδυνους τρόπους, ζητώντας την προσοχή μας. Αυτό που χρειάζεται, λοιπόν, είναι να το ακούσουμε, να το φέρουμε στο φως, να το δούμε, να το κατανοήσουμε, να βιώσουμε τον πόνο και να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη συνειδητότητα για την ενδυνάμωση μας.
Το ψυχικό τραύμα θεωρείται ένα αναπόφευκτο δεδομένο, από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς. Όλοι μας έχουμε τραυματιστεί ή θα τραυματιστούμε κάποια στιγμή στη ζωή μας, σε ηπιότερο ή εντονότερο βαθμό. Το δεδομένο αυτό, όμως, δεν συνεπάγεται ταυτόχρονα και καταδίκη. Μπορούμε να προχωρήσουμε και να ξεπεράσουμε ό,τι μας βαραίνει. Το ζητούμενο είναι να σταματήσουμε την αποφυγή, να μην «θάβουμε» τις πληγές μας, αλλά να τιςκοιτάξουμε κατάματα και να τις φροντίσουμε.
Ας μην ξεχνάμε: Για τις ρωγμές που προκλήθηκαν στην ψυχή μας δεν είμαστε υπεύθυνοι εμείς. Γιατη φροντίδα και τη θεραπεία τους, όμως, μόνο εμείς έχουμε την ευθύνη.
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
Van der Kolk, B. A. (2003). Psychological trauma. American Psychiatric Pub.
0 Σχόλια