“Η κόλαση είναι οι άλλοι”- Πώς η γνώμη των άλλων επηρεάζει την αυτοαντίληψη
Ο Jean-Paul Sartre, φιλόσοφος, λογοτέχνης και βασικός εκπρόσωπος του υπαρξισμού και της φαινομενολογίας, ασχολήθηκε πολύ με το ρόλο του «Άλλου» και το πώς επηρεάζει την αυτοαντίληψη, τις επιλογές και τελικά όλη μας τη ζωή.
Στο θεατρικό του έργο «Κεκλεισμένων των θυρών», τρεις νεκροί, άγνωστοι μεταξύ τους, οδηγούνται στην κόλαση για να τιμωρηθούν, αλλά η κόλαση αυτή είναι πολύ ιδιαίτερη: Εκεί, όπου τα φώτα μένουν πάντα ανοιχτά και απουσιάζουν οι καθρέφτες, η τιμωρία έγκειται στο ότι ο καθένας βρίσκεται συνεχώς υπό το βλέμμα και την κριτική του άλλου, χωρίς τη δυνατότητα να μείνει μόνος, να διαφύγει ή να αντικρίσει τον εαυτό του κάπου αλλού, πέρα από τα μάτια του απέναντι προσώπου, εξ ου και το γνωστό απόφθεγμα «Η Κόλαση είναι οι Άλλοι».
Για τον Σαρτρ, το «είναι» του ανθρώπου διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από τη σχέση με τους άλλους. Κάθε φορά που κάνουμε μία επιλογή, είναι δύσκολο να αγνοήσουμε τι θα σκεφτούν οι άλλοι και πολύ περισσότερο, όταν ο βασικός καθρέφτης του εαυτού μας είναι εκείνοι, καταλήγουμε να βλέπουμε την ύπαρξη μας μέσα από τα δικά τους μάτια, να εξαρτάμε την αίσθηση της αυτοαξίας μας και να προσδιορίζουμε την προσωπική μας ταυτότητα βάσει της δικής τους κρίσης. Έτσι, αν η σημαντική για εμάς γνώμη τους είναι αρνητική για το άτομο μας, τότε βρισκόμαστε στην κόλαση, αφού μέσα σε μία κοινωνία ο άλλος είναι το παν: μας επικυρώνει για τα σωστά και μας καταδικάζει για τα λάθη μας.
Οι άλλοι παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αυτοεικόνας μας. Μέσα από εκείνους αντιλαμβανόμαστε καλύτερα την ουσία μας, τούς χρειαζόμαστε για να μάς αποδώσουν ποιότητες και χαρακτηριστικά, να καταλάβουμε ποιοι είμαστε και να επιβεβαιώσουμε αυτά που πιστεύουμε για τον εαυτό μας. Είμαστε αρκετά καλοί; Είμαστε όμορφοι; Είμαστε ηθικοί; Συμπεριφερόμαστε σωστά; Οι άλλοι θα το κρίνουν.
Ταυτόχρονα, όμως, οι άλλοι απειλούν το «είναι» μας. Όταν βρισκόμαστε κάπου μόνοι, εμείς είμαστε το κέντρο της συνείδησης μας και το μόνο υπάρχον υποκείμενο. Στην παρουσία, όμως, κάποιου τρίτου, χάνουμε την ιδιότητα του υποκειμένου, αφού για τη συνείδηση αυτού γινόμαστε ένα αντικείμενο, που μπορεί να κριθεί και να χαρακτηριστεί στα πλαίσια μίας απεριόριστης υποκειμενικότητας. Ο άλλος μάς βλέπει όπως θέλει εκείνος, χωρίς να μπορούμε να τον ελέγξουμε. Έτσι, υπό το βλέμμα του, η επαφή με τον πυρήνα του εαυτού μας διαταράσσεται και η αυτοαντίληψη μας μάς διαφεύγει. Ως άμυνα, και στην προσπάθεια να διατηρήσουμε την ιδιότητα του υποκειμένου, κάνουμε και εμείς το ίδιο, τον κάνουμε δηλαδή αντικείμενο στον δικό μας κόσμο, συμμετέχοντας στην αέναη μάχη μεταξύ του εαυτού και του άλλου.
Για τον Σαρτρ, η κοινωνία αποτελεί ένα σύνολο από «άλλους» και από καθρέφτες. Αυτή η κοινωνία διαμορφώνει πρότυπα και αξίες, θέτει κανόνες ζωής, σφυρηλατεί τον τρόπο σκέψης και αντίληψης των πραγμάτων, έτσι που ο άνθρωπος, υπό το φόβο της απόρριψης και της απομόνωσης, προσαρμόζει επιθυμίες, στόχους και συμπεριφορές του, ώστε να είναι αποδεκτός και αρεστός, όταν κοιτάζει το είδωλο του στους καθρέφτες - άλλους.
Ως αποτέλεσμα, το άτομο αποκτά μία ψευδαίσθηση ασφάλειας, παράλληλα όμως αποξενώνεται από την αυθεντική του ύπαρξη, υποτάσσεται και υιοθετεί την ταυτότητα που τού υπαγορεύεται. Το βλέμμα των άλλων λειτουργεί ως μία μορφή κοινωνικής πίεσης και μπορεί να οδηγήσει σε μία αναυθεντική ζωή. Μάλιστα για τον Σαρτρ, οι άνθρωποι που επιλέγουν να υποταχθούν και να απαρνηθούν τον αυτοπροσδιορισμό τους, συμπεριφέρονται κακόπιστα απέναντι στην ελευθερία τους, είτε επειδή δεν αντέχουν να μην παίρνουν την αποδοχή του περίγυρου, είτε επειδή τους είναι δύσκολο να αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους και να χαράξουν τη δική τους πορεία.
Κλασικό παράδειγμα, το παιδί που εγκαταλείπει τα όνειρα του, απαρνιέται αυτό που θέλει να ακολουθήσει στη ζωή του και ενδίδει στις προτροπές των γονιών του να επιλέξει ένα επάγγελμα που θα του προσφέρει οικονομική ασφάλεια ή να συνεχίσει το επάγγελμα του πατέρα. Πόσο εύκολο είναι να στηρίξει τη δική του επιλογή και να πάει κόντρα στα θέλω της οικογένειας; Πόσο δύσκολο είναι να αντέξει το «βλέμμα» των γονιών του; Σίγουρα, θα ήταν επώδυνο. Αντ’ αυτού, λοιπόν, το παιδί συχνά «φοράει» την ταυτότητα που οι γονείς έφτιαξαν για εκείνο.
Πόσο εφικτό είναι να μη μας νοιάζει η γνώμη του άλλου; Και πόσο αυτή η έννοια μπορεί να συμβαδίσει με μία αυθεντική ζωή;
Το να μην επηρεαζόμαστε καθόλου από τους άλλους είναι ανέφικτο. Είμαστε όντα κοινωνικά, μέρος ενός ευρύτερου συνόλου και οι άλλοι μάς είναι απαραίτητοι. Σε έναν βαθμό είναι φυσιολογικό να μας νοιάζει η γνώμη τους, ειδικά αν πρόκειται για σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας. Το πρόβλημα ξεκινάει όταν ζούμε και πράττουμε βάσει του τι θα πει ο γνωστός, ο συγγενής, ο γείτονας, η κοινωνία για εμάς, αγνοώντας την εσωτερική μας φωνή.
Όσο πιο συντονισμένοι είμαστε με τον εαυτό μας και τις ανάγκες του, τόσο πιο αυθεντικά και ελεύθερα ζούμε. Πάντα θα μας ενδιαφέρει η αποδοχή των άλλων, όμως γιατί να τη βάζουμε πάνω από την αυτοαποδοχή μας; Γιατί να αγνοούμε τη γνώμη του σημαντικότερου ανθρώπου της ζωής μας: του εαυτού μας; Όταν ζούμε με τη συνεχή έννοια του «Τι θα πει ο κόσμος», το παιχνίδι έχει χαθεί, γιατί τελικά ο κόσμος είναι αυτός που ελέγχει τη ζωή μας, όχι εμείς. Και το τίμημα για αυτή την ψευδή ασφάλεια που παίρνουμε, με το να ακολουθούμε κανόνες άλλων, είναι πολύ μεγάλο: είναι η απώλεια του εαυτού μας. Επομένως, ας ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Νίτσε και «ας γίνουμε αυτό που είμαστε»!
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/Εκπ.Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
-Sartre, J.P. (1993). Being and Nothingness. Washington Square Press.
-Sartre, J.P. (1995). Κεκλεισμένων των Θυρών (Γρ. Γρηγορίου Μτφ.). Αθήνα: Αιγόκερως.
►Βρείτε μας στο Facebook: shorturl.at/aknuQ
►Βρείτε μας στο Instagram: shorturl.at/vC079
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.gr@gmail.com
0 Σχόλια