Πένθος: Συμβουλές για εκπαιδευτικούς Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
O θάνατος αποτελεί αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής. Όλοι μας θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου και να υποστούμε την θλιβερή αυτή εμπειρία. Το πένθος είναι η φυσιολογική αντίδραση σε μια απώλεια, μια παγκόσμια ανθρώπινη εμπειρία. Κάθε άνθρωπος πενθεί διαφορετικά, με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Ιδίως το πένθος που αφορά τον χαμό ενός αγαπημένου προσώπου είναι μια διαδρομή με ανηφόρες και κατηφόρες. Δεν υπάρχει φυσιολογικό και μη φυσιολογικό πένθος. Ενώ έχουν αναγνωριστεί κάποια στάδια του πένθους, δεν σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι θα τα βιώσουν με την ίδια σειρά, δεν είναι καν σίγουρο αν θα περάσουν από όλα τα στάδια. Μπορεί να υπάρχουν κοινά στοιχεία, ιδίως σε ένα ξαφνικό θάνατο, όπως, η άρνηση του γεγονότος ή το στάδιο του θυμού, αλλά εξαρτάται από πολλούς παράγοντες το πως τελικά θα διανύσει το άτομο την διαδρομή του πένθους. Σύμφωνα με τη ψυχίατρο Elisabeth Kübler-Ross (“On death and dying”,1969)
Oι άνθρωποι που πενθούν περνάνε από τα ακόλουθα στάδια:
1. Άρνηση
2. Θυμός
3. Διαπραγμάτευση
4. Κατάθλιψη
5. Αποδοχή
Σε γενικές γραμμές, όταν πενθούμε, εκδηλώνονται σωματικά συμπτώματα, δυσκολίες στον ύπνο, αλλαγές στην διατροφή, αίσθημα κόπωσης, απώλεια ενέργειας. Μπορεί ακόμη να επηρεαστεί ο τρόπος σκέψης μας. Το πένθος, είναι πιθανό να αποτελέσει, για ένα διάστημα, ένα φίλτρο, μέσα από το οποίο, βλέπουμε τον κόσμο. Οι πιο ορατές συνέπειες του πένθους είναι η αλλαγή στο συναίσθημά μας. Φόβος, θυμός, ενοχή, απογοήτευση, μούδιασμα, είναι κάποια μόνο από τα συναισθήματα που βιώνει το άτομο που πενθεί. Επίσης, είναι πιθανό ανά τακτά διαστήματα, να θέλουμε να να μείνουμε μόνοι, να επαναφέρουμε στη μνήμη μας το χαμένο πρόσωπο. Ενώ άλλες στιγμές, επιθυμούμε την ανθρώπινη συντροφιά και την εμπλοκή μας σε δραστηριότητες.
Όσον αφορά την εφηβική ηλικία και τον θάνατο, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως οι έφηβοι συνειδητοποιούν στην φάση αυτή, ότι όλοι οι άνθρωποι, όπως και οι ίδιοι, είναι θνητοί. Έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται ώριμες αντιδράσεις απέναντι στο θάνατο. Πολλές φορές, ο θυμός, η ενοχή και η θλίψη μεγεθύνονται σημαντικά στην εφηβική ηλικία. Κάποιοι έφηβοι ενδεχομένως να ενεργούν σαν να μην έχει συμβεί τίποτα, ενώ είναι συναισθηματικά καταρρακωμένοι. Παρατηρείται επίσης, κάποιοι να λαμβάνουν το ρόλο του φροντιστή στην οικογένεια. Υποστηρίζεται ότι, οι έφηβοι θρηνούν όπως οι ενήλικες. Αλλά όπως προαναφέρθηκε, ο καθένας βιώνει διαφορετικά το πένθος. Συχνά τείνουν να εμπιστεύονται τους συνομήλικους να μιλήσουν για τα συναισθήματα τους, καθώς θεωρούν πως θα τους καταλάβουν περισσότερο από τους ενήλικες. Δεν είναι όμως λίγες οι περιπτώσεις, που προτιμούν να απομονωθούν και από αυτούς. Δυσκολίες στη συγκέντρωση, πτώση σχολικής επίδοσης, εκρήξεις θυμού, ευερεθιστότητα, αυξημένο άγχος και προβλήματα στο σχολικό περιβάλλον είναι πιθανό να κάνουν την εμφάνισή τους.
Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι εκπαιδευτικοί;
Το σχολείο, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη ενός παιδιού/εφήβου που πενθεί. Είναι ένας χώρος γνώριμος για αυτόν, που παραμένει σταθερός και ασφαλής, όταν η υπόλοιπη ζωή του την περίοδο αυτή βρίσκεται σε μια διαδικασία αναπροσαρμογής. Οι εκπαιδευτικοί, οφείλουν να σταθούν δίπλα στο παιδί, όπως μπορούν.
Σε πρώτη φάση, είναι σημαντικό οι εκπαιδευτικοί να φροντίσετε τον εαυτό σας, να αναγνωρίσετε τα δικά σας συναισθήματα για την απώλεια. Είναι πιθανό αν έχετε βιώσει πρόσφατα μια τέτοια εμπειρία που δεν έχετε καταφέρει να διαχειριστείτε πλήρως, να μην είστε σε θέση ακόμη να στηρίξετε απόλυτα το παιδί. Αν πάλι νιώθετε έτοιμοι, είναι σημαντικό να το κάνετε με κάθε τρόπο που εσείς πιστεύετε ότι μπορείτε.
Εκφράζοντας τα δικά σας συναισθήματα, δίνετε τον χώρο και στον έφηβο να κάνει το ίδιο, χωρίς να νιώθει αμήχανα. Χρειάζεται να δημιουργήσετε ένα ασφαλές πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα έχει τον απαραίτητο χρόνο, να μιλήσει για αυτό που νιώθει. Πολλά παιδιά μπορεί να φοβούνται να εκφραστούν νομίζοντας πως αυτά που σκέφτονται ή νιώθουν δεν είναι φυσιολογικά. Ο σεβασμός των συναισθημάτων τους είναι επίσης απαραίτητος. Όσο και αν θέλουμε να βοηθήσουμε τον έφηβο να νιώσει καλύτερα, δεν θα πρέπει να του μεταφέρουμε επιπλέον ευθύνες.(π.χ. να είσαι γενναίος/α, να είσαι ο άντρας του σπιτιού τώρα κ.α.) Αν παρατηρηθεί αλλαγή στην συμπεριφορά του, χρειάζεται να προσεγγίζεται με ιδιαίτερη κατανόηση και να προσφέρεται χρόνος και πρακτική βοήθεια. Σε περίπτωση που το παιδί εκφράσει αυτοκτονικές ιδέες, είναι σημαντικό να ενημερωθεί η οικογένεια και να μιλήσει ο έφηβος σε έναν ειδικό ώστε να διερευνηθούν οι ιδέες και οι προθέσεις του.
Συμβαίνει πολλές φορές επίσης, η σχολική κοινότητα να καλείται να αντιμετωπίσει τον θάνατο ενός μαθητή, ενός εκπαιδευτικού ή γονέα. Χρειάζεται λοιπόν ο διευθυντής, σε συνεργασία με το εκπαιδευτικό προσωπικό, να δημιουργούν ένα σχέδιο δράσης για το πως θα πράξουν. Σε επίπεδο τάξης ο εκπαιδευτικός είναι σημαντικό να αφιερώνει χρόνο να εξηγήσει το συμβάν και να δίνει το λόγο στους μαθητές να εκφραστούν. Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε, διαμορφώνουν την αντίληψη των μαθητών γύρω από το πένθος. Επομένως είναι ωφέλιμο να χρησιμοποιούμε ρεαλιστικές εκφράσεις όπως «πέθανε» και όχι «έφυγε». Αυτό χρειάζεται να επισημανθεί κυρίως για τα παιδιά μικρότερης ηλικίας που πενθούν. Μια καλή πρακτική αποχαιρετισμού που συνίσταται, αν πρόκειται για την απώλεια ενός συμμαθητή ή εκπαιδευτικού, είναι να αφήνουν οι μαθητές μια ζωγραφιά, ένα γράμμα ή ένα αντικείμενο συμβολικής αξίας στο θρανίο ή γραφείο του αποθανόντος. Αν στο σχολείο υπηρετεί ψυχολόγος είναι καλό να μιλήσει για το συμβάν στη τάξη, ή να οργανώσει μια σειρά συναντήσεων με βιωματικές ασκήσεις, γύρω από την απώλεια και το πένθος, στις οποίες να συμμετέχουν οι μαθητές που επιθυμούν.
Γενικές συμβουλές σε εκπαιδευτικούς που υποστηρίζουν έναν μαθητή που πενθεί:
• Διατηρήστε επικοινωνία και επαφή με την οικογένεια του παιδιού/εφήβου. Με τον τρόπο αυτό, μπορείτε να γνωρίζετε πώς είναι η ψυχολογική του κατάσταση και να έχετε ένα κοινό μοντέλο αντιμετώπισης του παιδιού.
• Αναφέρετε στον μαθητή πως είστε διαθέσιμοι για συζήτηση, ανά πάσα στιγμή.
• Ακούστε προσεκτικά αυτά που λέει. Πολλές φορές μπορεί να είναι μπερδεμένος με τις διαφορετικές απαντήσεις που έχει λάβει ή να μην έχουν απαντηθεί κάποια ερωτήματά του. Αν δεν γνωρίζετε πείτε απλώς «δεν το γνωρίζω».
• Κάποιες φορές μια αγκαλιά μπορεί να είναι περισσότερο απαραίτητη για κάποιον που πενθεί. Αν αυτό είναι αποδεκτό και από τον ίδιο, και θεωρήσετε ότι το έχει ανάγκη, προσφέρετε μια αγκαλιά.
• Προτρέψτε τον έφηβο να επικοινωνεί τα συναισθήματα του. Η ενασχόληση ακόμη με κάποια δραστηριότητα μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική στην διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων.
• Τονίστε πως ό,τι και αν νιώθει την περίοδο αυτή είναι φυσιολογικό, ακόμη και αν το βιώνει σε μεγάλη ένταση.
• Προτείνετε βιβλία αντίστοιχα της ηλικίας του με θέμα την απώλεια και τον θάνατο.
• Προετοιμάστε κατάλληλα την υπόλοιπη τάξη για το γεγονός.
• Αναζητήστε υποστήριξη από κάποια δομή που ασχολείται με ζητήματα πένθους.
Να θυμόμαστε, πως το πένθος είναι μια δυναμική και μακρόχρονη διαδικασία, χωρίς καθορισμένη μορφή και σαφές τέλος.
Πηγή:https://americanhospice.org/
Κείμενο: Διαμαντοπούλου Κατερίνα, Ψυχολόγος
0 Σχόλια