Η «τέχνη» της Μη Βίαιης Επικοινωνίας
«Κάθε επίκριση και έκφραση θυμού είναι η τραγική έκφραση μιας ανάγκης που δεν ικανοποιήθηκε» - Marshall B. Rosenberg
Η Μη Βίαιη Επικοινωνία αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του ’60 από τον ψυχολόγο MarshallRosenberg.
Ο Rosenberg, έχοντας βιώσει κακοποίηση και ρατσισμό από μικρή ηλικία, ως παιδί Εβραίων της Αμερικής, ασχολήθηκε πολύ με την έννοια της βίας και με ερωτήματα όπως: «Τι ωθεί τους ανθρώπους στη βία;» και «Πώς κάποιοι άνθρωποι που έχουν υποστεί βία, βγαίνουν αλώβητοι από αυτό, με συγχώρεση και αγάπη;». Το συμπέρασμα του ήταν ότι οι άνθρωποι είναι βασικά καλοί, έχουν έμφυτη τη συμπόνια και την αγάπη, όμως μπορεί να γίνουν βίαιοι και να υιοθετήσουν διαστρεβλωμένες πρακτικές, όταν οι ανάγκες τους δεν ικανοποιούνται.
Επιπλέον, μέσα από την κλινική πρακτική, ο Rosenberg παρατήρησε ότι οι περισσότερες συγκρούσεις στις ανθρώπινες σχέσεις εντείνονται από την έλλειψη επικοινωνίας και τη χρήση επιθετικού και βίαιου λόγου, που στόχο έχει την επιβολή και τον έλεγχο.
Έτσι, εμπνευσμένος και από τη θεωρία του Mahatma Gandhi περί μη βίας, ξεκίνησε να διαμορφώνει το σύστημα της Μη Βίαιης Επικοινωνίας, το οποίο στοχεύει στην έκφραση, την κατανόηση και την ενσυναίσθηση, τόσο ως προς τον εαυτό, όσο και προς τους άλλους, με απώτερο σκοπό τη λειτουργική αντιμετώπιση των συγκρούσεων στις ανθρώπινες σχέσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο σύστημα αυτό ζητούμενο δεν είναι μόνο το να εκφράσει και να καλύψει ο καθένας ατομικά την ανάγκη του, αλλά και το να ακούσει, να ενδιαφερθεί ειλικρινά και να θέλει να ικανοποιηθεί και η ανάγκη του άλλου.
Η βασική ιδέα αυτού του συστήματος επικοινωνίας είναι ότι οι άνθρωποι συγκρούονται, όχι στο επίπεδο των αναγκών τους, καθώς όλοι μας έχουμε τις ίδιες πανανθρώπινες ανάγκες: στέγη, τροφή, φροντίδα, αγάπη, ξεκούραση, ηρεμία, ελευθερία κ.α., αλλά στο επίπεδο των στρατηγικών που χρησιμοποιούν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Για παράδειγμα, δύο αδέρφια, που μοιράζονται το ίδιο δωμάτιο, μαλώνουν, γιατί το ένα θέλει να διαβάσει ήσυχα ένα βιβλίο και το άλλο να παίξει video game. Η ανάγκη τους είναι η ίδια: να χαλαρώσουν και να περάσουν καλά στον ελεύθερο χρόνο τους, όμως η στρατηγική που έχει το καθένα, ο τρόπος, δηλαδή, για να καλύψει την ανάγκη του διαφέρει και εκεί είναι που επέρχεται η σύγκρουση.
Πώς εφαρμόζεται η μη βίαιη επικοινωνία
Η Μη Βίαιη Επικοινωνία εφαρμόζεται όπου υπάρχει επικοινωνία, άρα σε διάφορα πεδία και σε κάθε είδους σχέσεις: προσωπικές, συντροφικές, οικογενειακές, επαγγελματικές, στην εκπαίδευση, στις επιχειρήσεις, σε σωφρονιστικό επίπεδο, ακόμα και μεταξύ εθνών.
Για να γίνει αντιληπτό το πώς λειτουργεί η διαδικασία, ας χρησιμοποιήσουμε το τυπικό παράδειγμα ενός ζευγαριού που διαφωνεί για το πώς θα περάσει το Σαββατοκύριακο. Ο Α θέλει να κάτσει στο σπίτι και να ξεκουραστεί, ενώ η Β θέλει να πάει εκδρομή. Ένας συνηθισμένος διάλογος θα ήταν ο εξής:
Β: Πάμε το Σαββατοκύριακο μια εκδρομή;
Α: Στο έχω πει τόσες φορές, θέλω να ξεκουράζομαι τα Σαββατοκύριακα, κουράζομαι πολύ μες στη βδομάδα!
Β: Αμάν, ποτέ δεν θες να πηγαίνεις πουθενά! Έχεις γίνει τεμπέλης και θες συνέχεια να κάθεσαι στο σπίτι.
Α: Α, είμαι και τεμπέλης! Που δουλεύω όλη μέρα! Αλλά βέβαια, εσύ πού να καταλάβεις. Το μόνο που σε νοιάζει είναι η καλοπέραση….
Β: Βαριέσαι να κάνεις οτιδήποτε άλλο πέραν της δουλειάς, γι’ αυτό έχουμε βαλτώσει και δεν πάμε πουθενά.
Στον διάλογο αυτό, που μπορεί να συνεχιστεί και να πάρει διάφορες προεκτάσεις, η επιθετικότητα είναι διάχυτη, υπάρχει κριτική, γίνονται χαρακτηρισμοί και κυρίως κανείς δεν ακούει πραγματικά τον άλλο, συνεπώς η επικοινωνία είναι κάθε άλλο παρά λειτουργική και ωθεί σε σύγκρουση. Αντίθετα, με την εφαρμογή της Μη Βίαιης Επικοινωνίας ο διάλογος θα ήταν κάπως έτσι:
Β: Πάμε το Σαββατοκύριακο μια εκδρομή; Θέλω πολύ να ξεφύγω λίγες μέρες!
Α: Η αλήθεια είναι ότι θα ήθελα να μείνω στο σπίτι το Σαββατοκύριακο και να ξεκουραστώ. Είχα μια δύσκολη εβδομάδα.
Β: Οπότε έχεις ανάγκη από ηρεμία και δεν θες να ταξιδέψεις, ε;
Α: Ακριβώς. Αλλά εσύ θέλεις να αλλάξεις παραστάσεις από ό,τι καταλαβαίνω.
Β: Ναι, πάρα πολύ, νιώθω εξαντλημένη από τη ρουτίνα.
Α: Α, δεν ήξερα ότι σε είχε κουράσει τόσο. Άρα, είμαστε και οι δύο κουρασμένοι, αλλά θέλουμε να ξεκουραστούμε με διαφορετικούς τρόπους.
Β: Εγώ θα ήθελα να έρθεις μαζί μου, αλλά καταλαβαίνω και την ανάγκη σου να μείνεις στο σπίτι, οπότε θα πάω με μια φίλη μου.
Α: Σε ευχαριστώ! Μπορούμε, αν θες, να πάμε εκδρομή τον επόμενο μήνα.
Σε αυτό τον διάλογο, οι δύο σύντροφοι εξέφρασαν τις ανάγκες τους και άκουσαν ο ένας τον άλλο, όχι για να απαντήσουν, αλλά για να καταλάβουν. Έδειξαν ενσυναίσθηση και κατέληξαν ότι θα ικανοποιήσουν και οι δύο την επιθυμία τους, χωρίς όμως να συγκρουστούν, καθώς στο πλαίσιο της ανοιχτής επικοινωνίας και της καλής τους διάθεσης, ήθελαν και οι δύο να ικανοποιηθεί η ανάγκη του άλλου.
Ας δούμε αναλυτικά τα βήματα που ακολούθησε ο διάλογος:
Τα τέσσερα βήματα της Μη Βίαιης Επικοινωνίας
- Παρατήρηση: Παρατηρούμε και παραθέτουμε τα δεδομένα αντικειμενικά, χωρίς να ερμηνεύουμε και να κρίνουμε, καθώς η κριτική φέρνει αντίσταση από την άλλη πλευρά.
- Έκφραση συναισθημάτων: Μιλάμε για το πώς αισθανόμαστε, και όχι για σκέψεις και σενάρια που κάνουμε. Τα συναισθήματα αφορούν το πώς βιώνουμε τις ανάγκες μας σε μία δεδομένη στιγμή, δηλαδή το αν καλύπτονται ή δεν καλύπτονται. Η επίγνωση του πώς αισθανόμαστε μάς βοηθάει να συνδεθούμε και να επικοινωνήσουμε καλύτερα. Επιπλέον, η συναισθηματική έκφραση δείχνει την πιο ευάλωτη πλευρά μας, κάτι που συνήθως «ξεκλειδώνει» και ρίχνει τις άμυνες του άλλου.
- Έκφραση αναγκών: Λέμε τι είναι αυτό που έχουμε ανάγκη, απλά και ξεκάθαρα.
- Ζητάμε και συζητάμε: Ζητάμε αυτό που θα θέλαμε για να καλυφθεί η ανάγκη μας, όμως δεν απαιτούμε, και έτσι είμαστε ανοιχτοί να ακούσουμε και το «όχι». Στόχος είναι να επικοινωνήσουμε όσο πιο ανοιχτά και θετικά γίνεται και να καταλήξουμε σε στρατηγικές που ικανοποιούν και τους δύο. Ακόμα, όμως, και αν δεν μπορέσουμε να συμφωνήσουμε επειδή οι στρατηγικές μας είναι διαφορετικές, η όλη επικοινωνία και έκφραση που έχει προηγηθεί, μάς έχουν ήδη φέρει πιο κοντά και έτσι ζητούμενο δεν είναι «να γίνει το δικό μας», αλλά να είναι και ο άλλος ευχαριστημένος.
Η Μη Βίαιη Επικοινωνία είναι μια νέα «γλώσσα» και ένας καινούριος τρόπος σκέψης, που μάς ωθεί να αναγνωρίσουμε και να εκφράσουμε τις ανάγκες και τα συναισθήματα μας, ενώ ταυτόχρονα συναισθανόμαστε και ενδιαφερόμαστε για την ανάγκη της άλλης πλευράς. Στόχος του Rosenberg ήταν να κάνει τους ανθρώπους να επικοινωνούν από καρδιάς και με συμπόνια, με πρόθεση να συνεισφέρουν στη ζωή του άλλου, να ενδιαφέρονται για το καλό του και να τον ενδυναμώνουν, κόντρα στο πνεύμα της επιθετικής και ανταγωνιστικής κοινωνίας.
Η μέθοδος του Rosenberg είναι πολύ απλή και συγκεκριμένη. Μιλώντας αυτή τη νέα «γλώσσα» και εφαρμόζοντας τη στην καθημερινότητα, μπορούμε να γλιτώσουμε πάρα πολλή ενέργεια, που διαφορετικά θα ξοδεύαμε σε καυγάδες, αντιπαλότητες, εγωισμούς και θυμό, και κυρίως μπορούμε να βιώνουμε πιο ουσιαστικές, λειτουργικές και πλούσιες σχέσεις.
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc./Συνθ. Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία
Rosenberg, M. B. (2011). Nonviolent communication: A language of compassion (pp. 304-311). University of California Press.
Rosenberg, Marshall B. (1983). A Model for Nonviolent Communication. Philadelphia, PA: New Society Publishers
►Βρείτε μας στο Facebook: shorturl.at/aknuQ
►Βρείτε μας στο Instagram: shorturl.at/vC079
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.gr@gmail.com
0 Σχόλια