«Η σκοτεινή τριάδα της προσωπικότητας»
Η σύγχρονη ψυχολογία μελετά και διερευνά την ανθρώπινη προσωπικότητα από τα τέλη του 19ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτής της πολυεπίπεδης μελέτης, τα τελευταία χρόνια η επιστημονική έρευνα ασχολείται όλο και πιο έντονα με αυτό που ονομάζουμε «σκοτεινή τριάδα της προσωπικότητας».
Η έννοια περιλαμβάνει τρία χαρακτηριστικά, τα οποία, όταν εμφανίζονται σε ένα άτομο συνδυαστικά, απαρτίζουν ένα πρόσωπο «ικανό για όλα», χωρίς όρια και ηθική, που επιδιώκει αδιάκοπα τους στόχους του, χωρίς να ενδιαφέρεται για τίποτα και για κανέναν και που κάποιες φορές εμπλέκεται σε εγκληματικές συμπεριφορές.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, άτομα που συγκεντρώνουν αυτά τα χαρακτηριστικά, έχουν την τάση να ζουν τη ζωή στο έπακρο, να είναι απερίσκεπτοι, να έχουν ταραχώδεις σχέσεις, να κάνουν χρήση ουσιών κ.α. Ακόμη, τα άτομα αυτά υιοθετούν τις λεγόμενες «γρήγορες στρατηγικές ζωής», επιδιώκουν, δηλαδή, άμεσες ωφέλειες, χωρίς να ενδιαφέρονται για το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα, αφού δεν αντέχουν να αναμένουν και να υπομένουν καταστάσεις. Έτσι, κάνοντας άκριτες και επιπόλαιες επιλογές ζωής, τελικά καταλήγουν με σοβαρές δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, στον επαγγελματικό τομέα και φυσικά στη σωματική και ψυχική τους υγεία.
Ας δούμε τα τρία «σκοτεινά» χαρακτηριστικά:
1. Ναρκισσισμός: Πρόκειται για το πλέον κοινωνικά αποδεκτό χαρακτηριστικό από τα τρία. Ο ναρκισσιστής χαρακτηρίζεται από εγωκεντρισμό, ανάγκη για προσοχή και εξωτερική επιβεβαίωση, αισθήματα μεγαλείου και υπεραξίας σε σχέση με τους άλλους, καθώς και υπέρμετρη (φαινομενικά) αυτοπεποίθηση. Η απουσία ενσυναίσθησης και η εργαλειοποίηση των άλλων, προς επίτευξη ιδιοτελών σκοπών, είναι επίσης βασικά ναρκισσιστικά στοιχεία. Παρά τα παραπάνω, ένας ναρκισσιστής, εφόσον ικανοποιούνται οι ανάγκες του, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ελκυστικός, ενδιαφέρων και κοινωνικά ευχάριστος, γι’ αυτό και εύκολα ξεγελιέται κανείς από την έντονη προσωπικότητα του, αργά ή γρήγορα, όμως, ο αληθινός εαυτός φανερώνεται, ειδικά όταν θιγεί το «εγώ» του.
2. Μακιαβελισμός: Με αφετηρία την αντίστοιχη πολιτική θεωρία, το στοιχείο του μακιαβελισμού στην ευρεία του έννοια, συνδέεται με την επιθυμία για κυριαρχία και κατάκτηση της κορυφής, όπως και με την απουσία ηθικών φραγμών, την εκμετάλλευση και τη χειραγώγηση των άλλων, με σκοπό το προσωπικό όφελος. Η μακιαβελική προσωπικότητα χαρακτηρίζεται από έλλειψη συναισθημάτων και ενσυναίσθησης, κυνισμό και ακραίο ατομικισμό. Τέτοια χαρακτηριστικά συναντώνται έντονα στον χώρο της πολιτικής, της επιχειρηματικότητας και γενικά σε χώρους όπου υπάρχει ιεραρχία.
3. Ψυχοπάθεια: Η έννοια βρίσκεται πολύ κοντά σε αυτήν του μακιαβελισμού και διαφέρει μόνο σε μικρές λεπτομέρειες. Απαρτίζεται από δύο στοιχεία: τη συναισθηματική αποσύνδεση και την αντικοινωνικότητα. Το άτομο δεν έχει συναισθηματική ζωή, δεν βιώνει πραγματικά συναισθήματα, παρά μόνο τα προσποιείται, και είναι γενικά αποστασιοποιημένο. Παράλληλα, το κομμάτι της αντικοινωνικότητας συνδέεται με εγκληματικές συμπεριφορές, αλλά και με την απουσία ενοχής για αυτές, γι’ αυτό και η ψυχοπάθεια θεωρείται ως το πιο δύσκολο στοιχείο της τριάδας.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά μπορεί να υπάρχουν σε ήπιο ή εντονότερο βαθμό, συνδυαστικά ή ξεχωριστά σε κάποιον.
Καθώς οι επιστημονικές μελέτες συνεχίζονται, αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα προτάθηκε να προστεθεί ως τέταρτο σκοτεινό στοιχείο ο σαδισμός, με την έννοια της σκληρότητας, της πρόκλησης πόνου στους άλλους και της σχετικής απόλαυσης. Επίσης, σε έρευνα του 2021 παρατηρήθηκε ομάδα ατόμων με «σκοτεινά» χαρακτηριστικά, αλλά και με ικανότητες ενσυναίσθησης σε επίπεδα άνω του μέσου όρου και έτσι με λιγότερο επιθετικές τάσεις. Η ενσυναίσθηση αυτή χαρακτηρίστηκε ως «σκοτεινή» και ο τύπος αυτός προσωπικότητας ως δυνητικά πιο επικίνδυνος από τους άλλους, αφού σε αυτή την περίπτωση η κοινωνική δεξιότητα της ενσυναίσθησης φαίνεται να χρησιμοποιείται ως «υπόγειο» μέσο κυριαρχίας και να αποτελεί ένα πολύ καλό «καμουφλάζ» για τα άτομα αυτά, των οποίων τα σκοτεινά χαρακτηριστικά εντοπίζονται έτσι πιο δύσκολα και η επιθετικότητα τους εκδηλώνεται με όχι τόσο προφανείς τρόπους (π.χ. κακεντρεχές χιούμορ, κεκαλυμμένο bullying).
Όσον αφορά την παραδοσιακή σκοτεινή τριάδα, επειδή τα στοιχεία του ναρκισσισμού και της ψυχοπάθειας συνδέονται με τις αντίστοιχες κλινικές διαταραχές, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η εμφάνιση τους σε μία προσωπικότητα, σε υπο-κλινικό επίπεδο, δεν συνεπάγεται και την ύπαρξη της αντίστοιχης διαταραχής.
Σε κάθε περίπτωση, καθώς τέτοιου είδους στοιχεία προσωπικότητας μπορούν να προκαλέσουν σειρά δυσλειτουργιών και προβλήματα στην καθημερινή ζωή του ατόμου, η συζήτηση με έναν ειδικό και η ψυχοθεραπεία μπορούν σίγουρα να βοηθήσουν σε σημαντικό βαθμό.
Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας MSc/Συνθ. Ψυχοθεραπεύτρια
►Βρείτε μας στο Facebook: shorturl.at/aknuQ
►Βρείτε μας στο Instagram: shorturl.at/vC079
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.gr@gmail.com
Βιβλιογραφία
- Hodson, G. M.; Hogg, S. M.; MacInnis, C. C. (2009). "The role of "dark personalities" (narcissism, Machiavellianism, psychopathy), Big Five personality factors, and ideology in explaining prejudice". Journal of Research in Personality. 43 (4): 686–690
- Jones, Daniel N.; Paulhus, Delroy L. (February 2014). "Introducing the Short Dark Triad (SD3): A Brief Measure of Dark Personality Traits". Assessment. 21 (1): 28–41
- Paulhus, Delroy L; Williams, Kevin M (December 2002). "The Dark Triad of personality: Narcissism, Machiavellianism, and Psychopathy". Journal of Research in Personality. 36 (6): 556–563
0 Σχόλια