Αυτο – εκπληρούμενη προφητεία
Η αυτο – εκπληρούμενη προφητεία είναι μια πολύ ιδιαίτερη έννοια της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Έχει να κάνει με μια κατάσταση στην οποία οι προσδοκίες που έχει ένα άτομο για ένα δεύτερο άτομο, οδηγούν το δεύτερο άτομο στο να δράσει με τέτοιο τρόπο, που τελικά να επιβεβαιώνονται οι αρχικές προσδοκίες του πρώτου ατόμου (Jussim, 1986). Αυτό συμβαίνει γιατί οι προσδοκίες που έχει ένα άτομο για μια κατάσταση ή ένα άλλο άτομο, μπορεί να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του πρώτου προς εκείνη την κατεύθυνση, ακόμα και με ασυνείδητο τρόπο, επιθυμώντας να οδηγηθεί σε συγκεκριμένα αποτελέσματα (Βάθης, χωρίς ημερομηνία). Ο Merton (1948) έχει πει συγκεκριμένα για την αυτο – εκπληρούμενη προφητεία: «αν οι άνθρωποι ορίζουν τις καταστάσεις ως πραγματικές, αυτές είναι πραγματικές στις συνέπειές τους».
Το πιο συχνό πλαίσιο που μπορεί να δει κανείς αυτό το φαινόμενο είναι η εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα, οι Rosenthal και Jacobson (1968, όπως αναφέρεται στους Boyd & MacNeill 2020) διεξήγαν ένα πείραμα, με συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς και μαθητές. Ενημέρωσαν τους εκπαιδευτικούς ότι κάποιοι από τους μαθητές είχαν ανεπτυγμένο επίπεδο νοημοσύνης και συγκεκριμένες συμπεριφορές μές στην τάξη, οι οποίες είτε ενίσχυαν τη μαθησιακή διαδικασία (π.χ. ενδιαφέρον, προσαρμοστικότητα, περιέργεια, ελκυστικότητα κ.λπ.) είτε τη δυσχέραιναν (π.χ. εχθρικότητα, αδιαφορία, ανάγκη για επιβεβαίωση κ.ά.), ανεξαρτήτως του αν ήταν πραγματικές ή όχι (PsychologyNow Team, 2018). Το αποτέλεσμα έδειξε ότι οι μαθητές με την «ανεπτυγμένη νοημοσύνη» εμφάνισαν καλύτερα ακαδημαϊκά αποτελέσματα, σε σύγκριση με τους υπόλοιπους, ενώ αυξήθηκε και η θετική αντίληψη για τον εαυτό τους (Boyd & MacNeill 2020). Κατά πάσα πιθανότητα, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί διαχειρίζονταν διαφορετικά τους μαθητές με «υψηλή νοημοσύνη» (επιπλέον εξάσκηση, ενθάρρυνση κ.λπ.), καθώς είχαν την προσδοκία ότι εκείνοι θα σημείωναν επιτυχία. Απόρροια αυτής της συνθήκης, δηλαδή, ήταν οι μαθητές αυτοί να αντιδράσουν με τρόπο που επιβεβαίωσε τις προσδοκίες των εκπαιδευτικών (Jussim, 1986’ PsychologyNow Team, 2018). Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό και ως Φαινόμενο του Πυγμαλίωνα (Boyd & MacNeill 2020).
Η αυτο – εκπληρούμενη προφητεία εμφανίζεται ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού. Οι γονείς προσδοκούν ότι το παιδί τους θα μπουσουλήσει, θα περπατήσει και γενικότερα θα κατακτήσει όλα τα αναμενόμενα αναπτυξιακά ορόσημα. Η στάση τους αυτή συμβάλλει στην ενίσχυση αντίστοιχων συμπεριφορών από τα παιδιά και σε ενίσχυση της αυτοπεποίθησής τους, με αποτέλεσμα να οδηγούνται με επιτυχία σε αυτές τις συμπεριφορές. Φυσικά, μπορεί να συμβεί και το αντίθετο: οι γονείς να μην περιμένουν ότι θα κατακτήσει τα ηλικιακά ορόσημα κι έτσι να μην ενισχύουν αυτές τις συμπεριφορές ή την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Και πάλι θα επιβεβαιωθούν οι προσδοκίες τους, μιας και το παιδί θα είναι διστακτικό στην πρωτοβουλία και την προσπάθεια που καταβάλλει (Wiley, 2003).
Η χαμηλή αυτοπεποίθηση του παιδιού ενδέχεται να το συνοδεύει και στην εφηβεία, όπου συντελούνται σημαντικές αλλαγές κατά τη διάρκειά της. «Οι αρνητικές προσδοκίες των εφήβων ίσως λειτουργήσουν ως αυτο – εκπληρούμενη προφητεία, με την έννοια ότι οι προσδοκίες αλλάζουν τη συμπεριφορά με τρόπο που φέρνει τα αρνητικά αποτελέσματα που προβλέπουν» (Bowlby, 1980, όπως αναφέρεται στους Loeb, Hessel & Allen, 2016). Συνέπεια αυτού είναι να επηρεάζονται οι σχέσεις των εφήβων με τους συνομηλίκους τους. Οι έφηβοι που αναμένουν αρνητικές συμπεριφορές συνομηλίκων ίσως θεωρούν τον εαυτό τους υπαίτιο για αυτές τις συμπεριφορές. Πολλές φορές φοβούνται, για παράδειγμα, ότι οι άλλοι θα τους απορρίψουν με οποιονδήποτε τρόπο και καταλήγουν να φέρονται με υποταγή, προκειμένου να γίνουν αποδεκτοί.
Επίσης, μπορεί να παίρνουν λιγότερα κοινωνικά ρίσκα για τον ίδιο λόγο (πιθανότητα απόρριψης σε κοινωνικό πλαίσιο). Ωστόσο, μέσω αυτής της τακτικής, είναι δύσκολο να αναπτυχθούν μακροπρόθεσμες ικανοποιητικές και ισορροπημένες σχέσεις (φιλικές ή ερωτικές). Ο έφηβος με χαμηλή αυτοπεποίθηση δύσκολα θα επιχειρήσει την κοινωνική αλληλεπίδραση, δεδομένου ότι ο πόνος της ερωτικής απόρριψης είναι ακόμα πιο έντονος σε αυτή την ηλικία. Εφόσον δεν έρχονται κοντά με κάποιο άτομο, δεν παρουσιάζονται ως αρκετά ελκυστικοί κοινωνικά: με απλά λόγια, οι άλλοι μπορεί να μην τους βλέπουν καν. Οι κοινωνικές ευκαιρίες είναι μειωμένες, το κοινωνικό άγχος αυξημένο και, τελικά, οι προσδοκίες του εφήβου για απόρριψη από τους άλλους επιβεβαιώνονται (Loeb, Hessel & Allen, 2016).
Κατ ́ επέκταση, η αυτο – εκπληρούμενη προφητεία λαμβάνει χώρα και στις ενήλικες ρομαντικές σχέσεις. Συμβαίνει συχνά ο ένας σύντροφος να προέρχεται από σχέση που τον τραυμάτισε ψυχικά και να έχει βιώσει έντονα αρνητικά συναισθήματα (Γιαννούσης, χωρίς ημερομηνία). Σε επόμενη προσπάθεια σύναψης σχέσης ενδέχεται να θεωρήσει ότι ο άλλος σύντροφος δεν είναι αρκετά καλός για εκείνον. Ο πρώτος καταλήγει να μην «επενδύει» στη σχέση τους, να μην είναι διαθέσιμος και να μην προσπαθεί για το καλύτερο (Βάθης, χωρίς ημερομηνία). Ο δεύτερος σύντροφος, λοιπόν, έρχεται να «πραγματώσει» αυτές τις αρνητικές προσδοκίες (Γιαννούσης, χωρίς ημερομηνία). Οι συνθήκες δεν ευνοούν τη συνέχιση της σχέσης, η προσπάθεια κρίνεται μονομερής και το πιθανότερο είναι ο δεύτερος σύντροφος να αποχωρήσει. Ξαναγυρνώντας στην αρχή αυτής της παραγράφου, ο πρώτος σύντροφος συνειδητοποιεί ότι «είχε δίκιο» και ο άλλος δεν ήταν κατάλληλος για σχέση, ενώ στην πραγματικότητα ο ίδιος τον «έδιωξε», με τη συμπεριφορά του. Έτσι λειτούργησε η αυτο – εκπληρούμενη προφητεία για τον πρώτο (Βάθης, χωρίς ημερομηνία). Το αποτέλεσμα είναι μη υγιείς ερωτικές σχέσεις (Γιαννούσης, χωρίς ημερομηνία).
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι η αυτο – εκπληρούμενη προφητεία μπορεί να είναι παρούσα σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ατόμου. Μπορεί να την προκαλεί το ίδιο το άτομο ή να είναι το αποτέλεσμα των προσδοκιών άλλων ατόμων. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο σκέψης, ώστε η κάθε κατάσταση/σχέση/άτομο να λειτουργεί αρμονικά και ισορροπημένα.
Κείμενο: Αθανασία Παλέντζα, Ψυχολόγος - MSc Διαχείριση Ανθρώπινου Δυναμικού
►Βρείτε μας στο Facebook: shorturl.at/aknuQ
►Βρείτε μας στο Instagram: shorturl.at/vC079
►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08
►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.gr@gmail.com
Βιβλιογραφικές αναφορές
Βάθης, Α. (χωρίς ημερομηνία). Πώς μας επηρεάζουν οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες; ΨTherapia.gr. Ανακτήθηκε από “https://www.therapia.gr/autoekpliroumeni-profiteia/” (13 Ιουνίου 2022)
Boyd, R., & MacNeill, N. (2020). How teachers’ self – fulfilling prophecies, known as The Pygmalion Effect, influence students’ success. Education Today. Retrieved from “https://www.educationtoday.com.au/news-detail/How-teachers-4986” (12 Ιουνίου 2022)
Γιαννούσης, Γ. (χωρίς ημερομηνία). Συντροφικές σχέσεις: Αναζητώντας το πρόσωπο που θα συμβάλλει στην εκπλήρωση της αυτο – εκπληρούμενης προφητείας μας. Η Πύλη της Ψυχολογίας. Ανακτήθηκε από “https://www.psychology.gr/psychologia- sxeseon/4778-anazitontas-to-prosopo-pou-tha-symvallei-stin-ekplirosi-tis-afto-ekpliroymenis-profiteias-mas.html” (13 Ιουνίου 2022)
Jussim, L. (1986). Self – fulfilling prophecies: A theoretical and integrative review. Psychological Review, 93(4), 429-445.
Loeb, E. L., Hessel, E. T., & Allen, J. P. (2016). The self – fulfilling prophecy of adolescent social expectations. International
Journal of Behavioral Development, 40(6), 555-564. doi:10.1177/0165025415618274
Merton, R. K. (1948). The self – fulfilling prophecy. The Antioch Review, 8(2), 193-210.
PsychologyNow Team (2018). Το Φαινόμενο του Πυγμαλίωνα. Psychologynow.gr. Retrieved from
“https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/sxoleio/mathisi/5007-to-fainomeno-tou-pygmaliona.html” (12 Ιουνίου
2022)
Wiley, N. (2003). The self as self – fulfilling prophecy. Symbolic Interaction, 26(4), 501-513.
0 Σχόλια