Η άρνηση μέσα στη σχέση: Γιατί εθελοτυφλούμε μπροστά στα προβλήματα και ποια είναι τα «σημάδια»;

 

Η άρνηση αποτελεί έναν από τους πλέον σημαντικούς μηχανισμούς άμυνας και μάλιστα θεωρείται από τους πιο πρωτόγονους, καθώς είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της πρώιμης παιδικής ανάπτυξης. Ο Freud ήταν εκείνος που την εισήγαγε πρώτος, ως την άρνηση της παραδοχής μιας ενοχλητικής πραγματικότητας, σχετικής με εξωτερική ή εσωτερικά γεγονότα.  Η λειτουργία της συνίσταται στο να αρνείται κανείς μία αλήθεια, που θεωρεί ως απειλητική και η αντιμετώπιση της τού προκαλεί έντονο στρες. Για παράδειγμα, ένα άτομο που έχει εξάρτηση από το αλκοόλ ή από άλλες ουσίες, αλλά είναι ακόμα λειτουργικό, αρνείται ότι έχει εθιστεί, ισχυριζόμενο ότι λειτουργεί πολύ καλά στη δουλειά και την καθημερινότητα του.

Η άρνηση συναντάται πολύ συχνά ως αμυντικός μηχανισμός και στις συντροφικές σχέσεις, όταν η παραδοχή αρνητικών πλευρών της κοινής ζωής δημιουργεί στο άτομο έντονο άγχος, σενάρια χωρισμού και σκέψεις μοναξιάς. Τα ζευγάρια συχνά εθελοτυφλούν ως προς τα προβλήματα, τα παράπονα, τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές και γενικά τις δυσλειτουργίες μέσα στη σχέση. Η στάση αυτή οφείλεται στη δυσκολία του ενός ή και των δύο μελών της σχέσης να δουν κατάματα το πρόβλημα, να έρθουν σε αντιπαράθεση και να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο του χωρισμού, κάτι που συμβαίνει ιδιαίτερα συχνά σε περιπτώσεις εξάρτησης ή συνεξάρτησης μεταξύ του ζευγαριού. Ακόμη, άτομα που έχουν μάθει από την παιδική ηλικία, λόγω ανατροφής και περιβάλλοντος, να χρησιμοποιούν τον μηχανισμό της άρνησης ως απάντηση στο στρες, τείνουν να αρνούνται τα όποια προβλήματα και στις προσωπικές τους σχέσεις.

Όπως κάθε μηχανισμός άμυνας, έτσι και η άρνηση, έχει έναν συγκεκριμένο σκοπό: να μάς προστατεύσει από κάτι ψυχοπιεστικό, που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε ψυχολογικά, και να μειώσει τα επίπεδα του άγχους. Παρόλο, λοιπόν, που οι τεχνικές άμυνας έχουν μεγάλη προστατευτική αξία, όταν χρησιμοποιούνται επίμονα, μπορούν να προκαλέσουν δυσλειτουργίες στην καθημερινότητα και τις σχέσεις μας. Ειδικά όσον αφορά τις σχέσεις, το να αρνούμαστε να παραδεχτούμε πράγματα που μάς δυσαρεστούν επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις, καθώς από τη μία παρεμποδίζει την ειλικρινή επικοινωνία και την οικειότητα με τον σύντροφο μας, και από την άλλη δεν βοηθά τη σχέση να εξελιχθεί, αφού τα θέματα που χρειάζονται προσοχή «κρύβονται κάτω από το χαλί». Επιπλέον, μπορεί η άρνηση της δυσάρεστης πραγματικότητας να προσφέρει μία προσωρινή ανακούφιση, καθώς η αντιμετώπιση της αλήθειας βιώνεται ως κάτι πιο δύσκολο από το άτομο, ωστόσο αυτή η αποσιώπηση τελικά το κάνει να νιώθει μοναξιά και πικρία.

Ποια είναι τα «σημάδια» ότι αρνούμαστε τα προβλήματα στη σχέση μας;

 Μερικές ενδείξεις ότι βρισκόμαστε σε άρνηση μέσα στη σχέση μας είναι οι ακόλουθες:

• Εστιάζουμε μόνο στα θετικά στοιχεία της σχέσης και υποτιμούμε τη σημασία των αρνητικών: Παρόλο που εντοπίζουμε τα κομμάτια της σχέσης με τα οποία είμαστε δυσαρεστημένοι, επιλέγουμε να μειώνουμε τη σημασία τους και πείθουμε τον εαυτό μας ότι η ζυγαριά γέρνει προς τα θετικά.
• Λέμε στον εαυτό μας ότι τα προβλήματα είναι προσωρινά και οφείλονται αποκλειστικά σε εξωτερικούς παράγοντες: Για παράδειγμα, όταν ο σύντροφος φέρεται συχνά απότομα και οξύθυμα, αποδίδουμε τις απαράδεκτες συμπεριφορές στο στρες της δουλειάς και θεωρούμε ότι είναι παροδικές. Ξεχνάμε όμως ότι η καθημερινότητα θα έχει πάντα κάποιο στρες και ότι ο χαρακτήρας φαίνεται κυρίως στις δύσκολες μέρες.
• Λέμε στον εαυτό μας ότι άλλοι έχουν πιο σοβαρά προβλήματα και έτσι δεν έχουμε το δικαίωμα να παραπονιόμαστε: Η σύγκριση είναι πάντα μη βοηθητική τακτική, πόσο μάλλον σε περιπτώσεις όπου υποβιβάζουμε τον εαυτό μας και τις ανάγκες μας, επειδή κάποιοι βρίσκονται σε δυσμενέστερη κατάσταση, συνεπώς θα έπρεπε να είμαστε ευχαριστημένοι. Άλλο η ευγνωμοσύνη για το ότι δεν βρισκόμαστε στη χειρότερη φάση, και άλλο ο συμβιβασμός και η αποδοχή της «μοίρας» μας.
• Πείθουμε τον εαυτό μας ότι κάποιες άσχημες συμπεριφορές είναι φυσικό να υπάρχουν στη σχέση: Πράγματι, καθώς είμαστε άνθρωποι, κάποιες φορές μπορεί να χάσουμε τον έλεγχο και να παραφερθούμε. Το πρόβλημα ξεκινά όταν οι συμπεριφορές αυτές εμφανίζονται με κάποια συχνότητα και νιώθουμε έντονη δυσφορία, κάτι που δεν θα έπρεπε να θεωρούμε φυσιολογικό.
• Υιοθετούμε πεποιθήσεις όπως «Οι σχέσεις είναι δύσκολες» και «Καμία σχέση δεν είναι τέλεια». Τέτοιου είδους γενικεύσεις χρησιμοποιούνται για έναν βασικό λόγο: Μάς βολεύουν. Μάς απομακρύνουν από το να πάρουμε ευθύνη και να δούμε τη δική μας σχέση και πρόβλημα ως κάτι ξεχωριστό. Οι σχέσεις έχουν δυσκολίες, δεν είναι όμως απαραίτητα δύσκολες. Υπάρχουν και σχέσεις που λειτουργούν πολύ καλά, έχουν ροή, επικοινωνία και προσφέρουν πληρότητα.
• Κατηγορούμε τον εαυτό μας για τα όποια προβλήματα. Επιρρίπτουμε ευθύνη αποκλειστικά σε εμάς, γιατί αν φταίμε μόνο εμείς: α. Δεν ερχόμαστε αντιμέτωποι με το ότι ίσως φταίει ο άλλος, άρα ίσως δεν νοιάζεται αρκετά για εμάς και β. Υπάρχει ελπίδα να φτιάξουν τα πράγματα, αφού η αλλαγή της κατάστασης βρίσκεται στον έλεγχο μας.
• Νομίζουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον σύντροφο μας: Όταν συγκεκριμένα προβλήματα, συμπεριφορές και μοτίβα επιμένουν, επιμένουμε κι εμείς να πιστεύουμε ότι ο άλλος θα αλλάξει μέσα από τη δική μας προσπάθεια και για χάρη μας. Στην πραγματικότητα, δεν μπορούμε να αλλάξουμε κανέναν άλλο, εκτός από τον εαυτό μας.
• Δικαιολογούμε και υπερασπιζόμαστε τη σχέση/τον σύντροφο μας στο περιβάλλον μας ή απομακρυνόμαστε, όταν αυτό εκφράζει ανησυχίες: Όταν συμβαίνει αυτό και εμείς δεν έχουμε αποδεχτεί την αλήθεια, η πίεση που αισθανόμαστε είναι αφόρητη. Μπορεί να νιώθουμε κριτική και ότι έχουμε εκτεθεί απέναντι στους άλλους, οπότε αν αναγνωρίσουμε τα ζητήματα καλούμαστε να κάνουμε κάτι γι’ αυτά. Έτσι, επιλέγουμε να τα αρνηθούμε και με ζήλο υπερασπιζόμαστε τη σχέση ή απομακρυνόμαστε από τα άτομα που έχουν εκφράσει τους προβληματισμούς τους, και αυτό γιατί βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι έχουν δίκιο.
• Λέμε στον εαυτό μας ότι δεν επηρεαζόμαστε τόσο από τη συμπεριφορά του συντρόφου μας και ότι σε κάθε περίπτωση το αντέχουμε: Εδώ αναγνωρίζουμε τη δυσλειτουργία, αλλά αρνούμαστε τον αντίκτυπο της σε εμάς, οπότε το αποτέλεσμα είναι πάλι το ίδιο.

 

Αν κάποιες από τις παραπάνω ενδείξεις μάς είναι οικείες και χτυπάνε κάποιο καμπανάκι μέσα μας, αξίζει να διερευνήσουμε τον ρόλο της άρνησης μέσα στη συντροφική μας σχέση και το τι εξυπηρετεί. Ποια ανάγκη καλύπτεται με το να μην παραδεχόμαστε κάποιες αλήθειες; Τι κερδίζουμε και τι χάνουμε; Τι λέει για εμάς αυτή η τακτική; Τέτοιου είδους ερωτήματα μάς οδηγούν συνήθως στην καλύτερη επίγνωση του εαυτού μας: στα τραύματα μας, στις πυρηνικές μας αξίες και πεποιθήσεις, στους βαθύτερους φόβους μας. Εκεί μπορεί να εντοπίσουμε τον φόβο της εγκατάλειψης, της μοναξιάς, αισθήματα μειονεξίας, εξαρτητικές τάσεις κ.α.

Το να αγνοούμε τα συναισθήματα μας δεν λειτουργεί ποτέ υπερ μας, αντίθετα μακροπρόθεσμα βλάπτει την ψυχική και σωματική μας υγεία. Έτσι, αν θέλουμε να φροντίσουμε τον εαυτό και τη σχέση μας, δεν έχουμε παρά να στρέψουμε την προσοχή μέσα μας και να παρατηρήσουμε τα συναισθήματα μας. Έπειτα, μπορούμε να κάνουμε συνδέσεις με τις εμπειρίες μέσα στη σχέση. Αφού αναγνωρίσουμε και προσδιορίσουμε τόσο τα συναισθήματα μας, όσο και το πώς συνδέονται με τη σχέση, είναι σημαντικό να τα επεξεργαστούμε με όποιο τρόπο μάς βοηθά και να προχωρήσουμε με το τι είναι σημαντικό για εμάς μέσα στη συντροφική σχέση: ποιες αξίες έχουν σημασία, ποιες ανάγκες είναι αδιαπραγμάτευτες. Όταν τα παραπάνω μάς έχουν γίνει απολύτως ξεκάθαρα και συνειδητά, μπορούμε να τα επικοινωνήσουμε και στον σύντροφο μας, με σκοπό να γίνει ένας γόνιμος διάλογος, προσανατολισμένος στη συνεννόηση και στις λύσεις.

Τέλος, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και την περίπτωση όπου οι δυσκολίες δεν μπορούν να ξεπεραστούν, όχι επειδή δεν υπάρχει η πρόθεση ή δεν έχει γίνει προσπάθεια, αλλά επειδή η προσωπικότητα, η αντίληψη, οι αξίες, οι ανάγκες ή οι επιθυμίες μας είναι ασύμβατες με εκείνες του άλλου.

 

Κείμενο: Αγγελική Κονιδάρη

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας M.Sc./ Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια

 

Βιβλιογραφία

Freud, A. (2018). The ego and the mechanisms of defense. Routledge.

Murray, J. (2002). Destructive Relationships: A Guide to Changing the Unhealthy Relationships in Your Life. Jodere Group.

Scott, K., & Straus, M. (2007). Denial, minimization, partner blaming, and intimate aggression in dating partners. Journal of interpersonal violence, 22(7), 851-871.

#inmedhealth

►Βρείτε μας στο Facebook: shorturl.at/aknuQ

►Βρείτε μας στο Instagram: shorturl.at/vC079

►Βρείτε μας στο Linkedin: shorturl.at/isY08

►Επικοινωνήστε μαζί μας στο inmedhealth.gr@gmail.com

*Οι απόψεις των εθελοντών αρθρογράφων είναι απολύτως προσωπικές και δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του ιδιοκτήτη.